Bất ngờ về lý do khiến nhiều người nhìn thấy máu là ngất xỉu
Có phải vì thần kinh yếu hay lí do nào khác mà vài người trong số chúng ta mỗi khi thấy máu là hồn phách "lên mây"?
Hầu hết mọi người khi nhìn thấy cảnh máu me và các vết thương đều có cảm giác khó chịu. Tuy nhiên, trong khi đa số chỉ dừng ở mức nhăn mặt bặm môi, một số người phản ứng mạnh đến mức... ngã ra bất tỉnh luôn!
Điều này đã được khoa học giải thích hẳn hoi - là do một hiện tượng mang tên: Ám ảnh với máu.
Nhưng trước hết ám ảnh là gì
Ám ảnh nói chung - bao gồm cả ám ảnh với máu – thuộc về một nhóm lớn các chứng rối loạn lo âu.
Nguồn gốc rối loạn lo âu được quy cho phản ứng có điều kiện của con người với tác nhân kích thích sau khi trải qua một sự kiện chấn thương.
Ám ảnh nói chung thuộc về một nhóm lớn các chứng rối loạn lo âu.
Ví dụ như người từng bị chó cắn có thể trở nên sợ sệt với bất kỳ chú chó nào mà họ thấy. Hoặc cũng có thể do cơ chế thích ứng bên trong cơ thể thúc đẩy sự sống còn, như có nhiều người sợ nhện bẩm sinh dù trước đó chưa từng nhìn thấy loài động vật này.
Ám ảnh khác, mà sợ hãi khác
Ám ảnh và sợ hãi là hai dạng thức của rối loạn lo âu, tuy tương đồng ở nỗi sợ nhưng chúng vẫn có khác biệt.
Sự sợ hãi phổ biến ở tất cả mọi người, hầu như ai cũng có những nỗi sợ của riêng mình như sợ bài thuyết trình sắp tới, thấy chuột chạy trong bếp... Đây là cảm xúc cơ bản khiến chúng ta tập trung vào mối đe dọa, kích thích phản ứng chiến đấu hoặc bỏ chạy.
Ám ảnh mặt khác không phổ biến và có thể được xem như dạng sợ hãi dai dẳng, mãnh liệt và quá mức cần thiết đối với những tác nhân mà đa số người khác cảm thấy ít đe dọa.
Ngất do ám ảnh với máu là phản ứng "có 1-0-2"...
Theo thống kê, 3% trong số chúng ta bị ám ảnh với máu. Nỗi ám ảnh có thể khởi phát qua việc nhìn thấy máu, bị thương, tiếp xúc kim tiêm, hay một số hoạt động y tế khác liên quan đến máu.
Hẳn nhiên, đa số chúng ta cũng chẳng thích thú gì khi rơi vào những trường hợp trên, nhưng không tới mức cực đoan như người mắc ám ảnh. Với họ, chỉ cần gặp phải những gì dính tới máu, nhịp tim và huyết áp sẽ đột ngột tăng trong chốc lát nhưng sau đó lại tụt xuống mạnh, khiến cho da tái nhợt đi, đổ mồ hôi, buồn nôn và cuối cùng là ngất xỉu.
Nỗi ám ảnh có thể khởi phát qua việc nhìn thấy máu, tiếp xúc với kim tiêm...
Phản ứng ngất của người ám ảnh với máu là rất đặc biệt, bởi nhịp tim và huyết áp thực chất lại giảm chứ không tăng như nhiều loại ám ảnh khác.
Điều này có vẻ khá phi lý, vì khi sợ hãi, con người phải kích hoạt trạng thái "chiến đấu hay bỏ chạy" (fight or flight). Trong khi đó, ngất khiến cho chúng ta mất đi khả năng tự vệ.
Và những giả thuyết về hiện tượng này
Có nhiều giả thuyết được đưa ra để giải thích cho phản ứng ngất. Đầu tiên, các nhà khoa học theo thuyết thích ứng cho rằng ngất khi thấy máu làm tăng cơ hội sống sót, bởi huyết áp giảm đáng kể dẫn đến giảm mất máu trong trường hợp chấn thương.
Tuy vậy, giả thuyết này có điểm bất hợp lý vì có người ngất dù chỉ trong trường hợp tiếp xúc với kim tiêm hay bị vết thương nhỏ, vốn chảy rất ít hoặc không có máu.
Liệu bạn có bao giờ ghê tởm một loại thực phẩm đến mức ngất xỉu trong khi tốt hơn chỉ cần bỏ chúng đi?
Giả thuyết thứ hai cho rằng ngất khi thấy máu là cơ chế tiến hóa ở động vật có vú và được kiểm soát bởi cơ chế sinh lý tương tự phản ứng "thấy ghê". Có nghĩa, khi một người thấy máu của mình hoặc của người khác chảy có thể gây ra một phản ứng tẩy chay ngay bên trong cơ thể.
Nhưng lý giải như vậy cũng không khả thi, bởi cảm giác "thấy ghê" và "muốn tránh xa" vốn được cho là phản ứng tiến hóa giúp con người tránh ăn thực phẩm gây bệnh. Liệu bạn có bao giờ ghê tởm một loại thực phẩm đến mức ngất xỉu trong khi tốt hơn chỉ cần bỏ chúng đi?
Giả thuyết thứ ba mô tả lợi ích của phản ứng ngất trong thời kỳ đồ đá cũ, vốn là khoảng thời gian có nhiều mối đe dọa. Trong các cuộc xung đột, chạm trán với một "người lạ cầm vật sắc nhọn" được liên kết với sự nguy hiểm tính mạng. Và khi đó phản ứng ngất (hay giả chết) được tiến hóa như một phản ứng tự vệ thay thế cho chiến đấu hay bỏ chạy.
Tại sao chỉ một số người ngất khi thấy máu?
Ám ảnh với máu còn thường xuyên liên kết với các rối loạn thần kinh.
Yếu tố di truyền có ảnh hưởng lớn đến sự ám ảnh với máu. Không ít trường hợp mắc ám ảnh có lịch sử gia đình với nhiều thành viên cũng từng bị. Điều này đặc biệt đúng đối với trường hợp anh chị em song sinh.
Ám ảnh với máu còn thường xuyên liên kết với các rối loạn thần kinh khác như trầm cảm, rối loạn ám ảnh cưỡng chế, rối loạn hoảng sợ... và phổ biến hơn ở những người có tuổi thơ bị ngược đãi, bỏ bê, hoặc gặp tai nạn nghiêm trọng.
Một số người khác dễ ngất khi thấy máu vì bị suy giảm khả năng điều hòa của hệ thần kinh, khiến họ ngất như một phản ứng có điều kiện sau khi đã chịu đựng nhiều lần ngất do chấn thương.