Vì sao con gián lại gây cảm giác đáng sợ, kinh tởm?

Nỗi sợ gián ở con người có phải hoàn toàn là sản phẩm của tự nhiên hay là một cảm xúc được nuôi dưỡng?

Một vị khách không mời không biết từ đâu bay vọt đến khi bạn đang bận rộn với việc kinh doanh của riêng mình hay dọn dẹp phòng tắm của bạn. Chỉ một số ít trong chúng ta mới không giật mình trong sự kinh tởm hoặc bỏ chạy khỏi con gián đáng sợ.

Và tại sao chúng ta không nên quá sợ gián?

Những con gián thường to, trơn láng, sinh sôi mạnh mẽ trong những chỗ mà hầu hết chúng ta đều khó chịu: những khu vực tối tăm, ẩm ướt trong nhà.

Loài gián đã có từ thời khủng long. (Ảnh: Getty Images).

Loài gián đã có từ thời khủng long. Sự kiên cường dễ thấy là một lớp vỏ khác cho sự đáng sợ của chúng: có bằng chứng cho biết những con gián có thể sống sót cả trong bụi phóng xạ.

Tuy nhiên, phản ứng của chúng ta trước chúng là không hợp lý, xét về mặt sự nguy hiểm mà gián gây ra cho sức khỏe con người, theo giáo sư sinh thái học đại học Wyoming Jeffrey Lockwood.

Lockwood cũng là tác giả cuốn The Infested Mind: Why Humans Fear, Loathe, and Love Insects (Trí óc bị ám ảnh: Vì sao con người sợ, ghê tởm và yêu côn trùng). Mặc dù những người không phải là nhà côn trùng học chúng ta chỉ có thể khoanh tròn hai động từ đầu tiên trong tựa đề cuốn sách trên, Lockwood nói rằng, ác cảm của chúng ta đối với côn trùng một phần là do sự nuôi dưỡng chứ không phải là sản phẩm của tự nhiên.

"Trẻ nhỏ có khuynh hướng tiếp cận và quan sát kỹ các loài côn trùng", Time dẫn lại nguyên văn lời Lockwood. Tuy vậy, lớn lên ở Mỹ, nơi côn trùng được xem là nỗi phiền toái không mong muốn trong cái nhìn tốt nhất, và là những kẻ chuyên chở mầm bệnh nổi loạn trong cái nhìn tệ nhất, hầu hết trẻ em đều nhanh chóng học được rằng, "sâu bọ" là những tên côn đồ để bị đập nát hoặc đè bẹp.

Có khoảng 4.600 loài gián trên khắp thế giới. (Ảnh: PestCtrl).

Không khó để chứng minh ý kiến cho rằng, theo một số cách nào đó, nỗi sợ là cái học được. Trước khi Stephen King's It (một cuốn tiểu thuyết kinh dị nổi tiếng của Stephen King xuất bản năm 1986) xuất hiện, những chú hề hầu như không có tên trên biểu đồ trong các danh sách những nỗi sợ phổ biến. Và ngày nay chúng ta không phải lo lắng nhiều về cát lún, trong khi 50 năm trước, nhiều người Mỹ phải cảnh giác với hiện tượng cát lún khi đi dạo trong rừng.

Nhưng trong khi nỗi sợ gián của chúng ta có thể vượt quá tỷ lệ rủi ro mà chúng gây ra, Lockwood nói rằng, việc chúng ta không thích chúng không hoàn toàn vô lý.

Theo Lockwood, có khoảng 4.600 loài gián trên khắp thế giới, trong đó một số loài chứa chất gây dị ứng, bao gồm cả những loài gây bệnh hen suyễn. Những con gián cũng có thể vận chuyển vi khuẩn gây bệnh, mặc dù trung tâm kiểm soát dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) cho biết có rất ít bằng chứng về mối liên hệ giữa gián với sự bùng phát dịch bệnh.

Nhắc đến các loài côn trùng có thể làm tổn thương bạn, thứ hạng của gián khá thấp. "Bạn có thể lập luận, muỗi là loài vật nguy hiểm nhất hành tinh ngoài con người. Nhưng tất nhiên chúng ta không phản ứng với muỗi như cách chúng ta làm với gián", theo Lockwood.

Vậy, gián có điều gì khiến chúng ta rất hoảng sợ?

Nhiều đặc điểm của loài gián gây ra cái mà Lockwood gọi là phản xạ ghê tởm trong bộ não bẩm sinh của chúng ta. "Sợ hãi và ghê tởm là hai cảm xúc tiêu cực phổ biến của con người. Một cái báo hiệu nguy hiểm tức thời và một cái là dấu hiệu về tiềm năng gây bệnh hoặc nhiễm bẩn", ông giải thích. 

Nếu hai cảm xúc đó tạo thành một biểu đồ Venn, những con gián sẽ ríu rít bên trong khu vực trùng lắp nhau. "Gián có dầu và nhờn, đó là một tín hiệu thật cho sự ghê tởm. Ngoài ra, nếu bạn giẫm lên một con gián thì có một tiếng rắc giòn giã - chính điều đó tạo ra sự ghê tởm, đi kèm với mùi nước tiểu bẩn thỉu thoáng qua". Đúng, gián hôi thối theo nghĩa đen: Cơ thể gián chứa acid uric, thành phần chính của nước tiểu người.

Khi nhiều loài côn trùng có cánh đều rất nhanh, thì với kích thước của mình, có lẽ gián là sinh vật trên cạn nhanh nhất trên Trái đất. Một thí nghiệm ghi nhận một con gián Mỹ di chuyển với tốc độ 5,6 km/giờ (tương đương với một người trưởng thành chạy nhanh hơn 320 km/giờ). Cũng giống như trong những bộ phim kinh dị, nơi ma cà rồng băng qua phòng trong tích tắc, gián khiến chúng ta giật mình bằng sự nhanh nhẹn siêu nhiên, Lockwood nói.

Thêm vào đó là sự lén lút của gián - mong muốn của nó trong việc tránh bị chúng ta phát hiện, ngay cả khi nó xâm chiếm không gian riêng tư nhất của chúng ta. Bạn có một sinh vật mang theo một danh sách dài các đặc điểm làm cho con người khó chịu.

"Tôi nghi ngờ ý kiến cho rằng mọi người có những nỗi sợ bẩm sinh. Nhưng chắc chắn có một số thứ mà chúng ta sẽ học cách sợ chúng dễ dàng hơn (những thứ khác), và gián là một trong số đó vì chúng chạm đến tất cả các khuynh hướng này".

Ngược lại, rất khó để thuyết phục mọi người sợ thỏ con hoặc chó con kể cả khi trong tương lai chúng ta biết rằng, cả hai đều có thể lan truyền những căn bệnh khủng khiếp.

Biết tất cả những điều này có thể sẽ không tạo nên nhiều sự khác biệt trong lần tới, khi một con gián đuổi theo bạn lúc bạn mất cảnh giác.

Dù sao thì, hy vọng những kiến thức trên sẽ giúp bạn giữ được sự bình tĩnh trong khi chờ đợi "kẻ hủy diệt gián" xuất hiện.

• Con người có thể du hành qua thời gian không?
• Kỵ binh bay - Đội quân huyền thoại của người Ba Lan
• Người phụ nữ mắc căn bệnh đau đớn nhất thế giới