Vì sao thần Bast thường gắn với hình ảnh con mèo kề bên?

Thần Bast là nữ thần mèo trong thần thoại Ai Cập. Nàng là con gái của thần mặt trời Ra và được coi là một trong những vị thần gần gũi với con người nhất. Trái ngược với người chị gái Sekhmet (nữ thần chiến tranh) tính tình khát máu hung bạo, nữ thần Bast hiện thân cho sự vui vẻ, ấm cúng, tình cảm trìu mến.

Vị thần của gia đình

Tạo hình của thần Bast.

Bast (Bastet, Ubaste, hay Baset) là một trong những vị thần được người dân Ai Cập cổ đại tôn sùng nhất, mang hình dáng một người phụ nữ có cái đầu mèo. Ptah - thần sáng tạo và quyền lực được xem là chồng của của nữ thần Bast. Họ có 2 người con là thần Nefertem - vị thần của y học, sắc đẹp và thần Maahes - vị thần của chiến tranh với đầu sư tử đực. 

Tên của nữ thần Bast thường được người Ai Cập cổ đặt kèm cho những loại nước hoa tỏa mùi thơm (ngày nay còn được gọi là nước hoa), vì thế Bast được coi là nữ thần bảo hộ cho hương thơm, nữ thần chống lại các bệnh truyền nhiễm và xua đuổi ma quỷ. Có lẽ chính vì vậy mà người dân Ai Cập rất quý trọng loài mèo. Họ coi loài mèo là một linh vật và thường xuất hiện trong các nghi lễ thiêng liêng của họ. Đối với các vị vua, thần Bast và loài mèo được tôn thờ như vị thần hộ vệ cho hoàng gia.

Bast còn được biết đến như một nữ thần chiến tranh ở Hạ Ai Cập trong thời kỳ Ai Cập vẫn bị chia rẽ. Khi Thượng và Hạ Ai Cập thống nhất, tầm quan trọng của cô như một nữ thần chiến tranh giảm đi một chút, với Sekhmet trở thành vị thần nổi bật hơn trong chiến trận và chiến tranh. Đồng thời, các nền văn hóa ở Thượng Ai Cập đã vinh danh Sekhmet một nữ thần chiến đấu tương tự như mèo.

Tượng đồng Gayer-Anderson Cat, hiện thân của thần Bastet trưng bày tại bảo tàng Anh.

Trong những năm sau đó, Bast trở nên mạnh mẽ khi kết nối với Mut và với Artemis của Hy Lạp. Trong hình dáng con mèo, Bast kết nối sức mạnh với Khonsu -  vị thần Mặt trăng. Còn trong hình dạng sư tử cái, nữ thần sẽ kết nối sức mạnh với người cha Ra – vị thần Mặt trời. Biểu tượng của nữ thần Bast là nhạc cụ “sistrum” (một loại nhạc cụ của Ai Cập cổ đại) dùng trong các điệu múa tôn giáo. Chính vì thế mà bà được xem là nữ thần của niềm vui, âm nhạc và lễ hội. Ngoài ra, người phụ nữ nào muốn có con thường đeo một chiếc bùa hình nữ thần với đàn mèo con nên bà cũng được xem là vị thần của gia đình.Nữ thần Bast được mô tả với mèo con bên cạnh, như tỏ lòng kính trọng với vai trò của mình như là một nữ thần của khả năng sinh sản. Vì vậy, Bast cũng được xem là một nữ thần bảo vệ các bà mẹ và con cái mới sinh của họ. Trong các văn bản ma thuật của Ai Cập, một phụ nữ bị vô sinh có thể đưa ra lời đề nghị với nữ thần Bast với hy vọng rằng điều này sẽ giúp cô thụ thai.

Nhiều người cho rằng, chính người Ai Cập cổ đại là những cư dân đầu tiên thuần hóa mèo. Bức hình vẽ một người đàn ông với mèo có niên đại từ cách đây 6000 năm đã được tìm thấy bên trong khu mộ Mostegedda. Dù không chắc đây có phải một con mèo đã được thuần hóa hay không vì các nhà sử học cho biết thời gian mèo được thuần hóa là cách đây 2,000 năm, nhưng chắc chắn, loài động vật này chiếm 1 vị trí quan trọng trong lịch sử Ai Cập.

Đề cao và tôn thờ loài mèo

Người Ai Cập cổ đại rất tôn sùng nhiều loài động vật nhưng không có loài nào được sủng ái như mèo. Thời đó, mèo được gọi bằng cái tên “Mau” và người Ai Cập nghĩ đây là loài vật có thể giúp họ giải quyết các vấn đề như chuột, bọ, rắn phá hoại mùa màng. Mèo là loài động vật thiêng liêng nhất, đóng vai trò quan trọng trong đời sống tâm linh của người dân nơi đây trong suốt một thời gian dài. Sở dĩ như vậy là vì dưới hình thức con mèo thần, dân Ai Cập cổ đại tôn thờ nữ thần Bast.

Bên cạnh đó, mèo còn được coi là bán thần với người Ai Cập cổ đại và chỉ các vị Vua Pharaoh mới có quyền nuôi chúng như thú cưng. Vì vậy, tất cả mèo đều được bảo vệ theo luật. Nếu ai làm hại mèo, dù cố ý hay không, đều bị xử tử. Việc giết mèo chỉ được tiến hành khi chúng sinh sôi quá nhiều và người ta sẽ hiến tế mèo cho nữ thần Bast.

Rất nhiều tác phẩm nghệ thuật khắc họa con mèo thần cầm dao cắt đầu con rắn Apep – ác thần Bóng tối (con rắn khổng lồ cố tình lật ngược chiếc thuyền thần thánh của thần Ra khi đi qua âm phủ). Ở đây, con mèo biểu trưng cho sức mạnh và sự khéo léo của giống mèo mà nữ thần giám hộ sai khiến phục vụ con người, giúp loài người chiến thắng kẻ thù ẩn nấp.

Đối với người Ai Cập, đôi mắt sáng của mèo trong đêm cũng giống như ánh trăng trong đêm mù âm u. Và nếu như có hỏa hoạn xảy ra trong nhà thì mèo sẽ là ưu tiên hàng đầu được cứu ra. Khi một con mèo chết, mọi thành viên trong gia đình sẽ để tang bằng cách cạo một bên lông mày của mình. Họ làm như vậy nhằm thể hiện nỗi buồn đau khi con vật linh thiêng qua đời. Ngoài ra, người Ai Cập còn ướp xác và chôn cất mèo chết tại một nghĩa trang dành cho loài mèo cùng với xác ướp của những con chuột. Những con mèo cũng được chôn cùng với một bát sữa để nó sử dụng trong trường hợp sang thế giới bên kia bị đói khát.

Nếu ai đó giết chết một con mèo, thậm chí một cách vô ý, người đó cũng sẽ phải đối mặt với sự giận dữ của đám đông dân chúng Ai Cập. Theo đó, người này sẽ bị trừng phạt bằng cách bị ném xuống một hố đầy rắn độc. Sự sùng bái nữ thần Bast ban đầu mọc lên xung quanh thị trấn Bubastis. Trong vai trò là người bảo vệ - không chỉ của các hộ gia đình, mà là của tất cả Ai Cập- vị thần bảo vệ dân gian, nông thôn và quý tộc. Vì vậy, lễ hội hàng năm của nữ thần Bast là một sự kiện lớn, được tham dự bởi hơn nửa triệu tín đồ.

Theo nhà sử học Hy Lạp Herodotus, phụ nữ tham dự lễ hội tham gia vào rất nhiều ca hát và nhảy múa, hy sinh đã được thực hiện trong danh dự của Bast, và có rất nhiều đồ uống đang diễn ra. Ông viết: “Khi mọi người đang trên đường đến Bubastis, họ đi ngang qua sông, một con số lớn trong mỗi thuyền, đàn ông và đàn bà cùng nhau. Một số phụ nữ tạo ra tiếng động với tiếng chuông, những người khác chơi sáo suốt quãng đường, trong khi những người phụ nữ còn lại, và những người đàn ông, hát và vỗ tay. Khi ngôi đền của Bast ở Per-Bast được khai quật, xác chết còn sót lại của hơn một phần tư triệu con mèo đã được phát hiện". Trong thời hoàng kim của Ai Cập cổ đại, mèo bị đắm chìm trong đồ trang sức bằng vàng và được phép ăn từ đĩa của chủ nhân. Khi một con mèo chết, nó đã được vinh danh với một buổi lễ phức tạp, ướp xác và can thiệp vào Per-Bast.

Năm 1888, một nông dân phát hiện 80.000 xác ướp mèo trong một ngôi mộ lớn. Đây là một trong những hiện vật có giá trị vô cùng lớn để phục vụ công tác nghiên cứu, tìm hiểu cuộc sống của người dân Ai Cập thời xưa.