Cá tay đỏ: Loài cá hiếm nhất thế giới với "bàn tay" độc đáo đang đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng

Loài cá tay đỏ (Red handfish) là một trong những loài cá hiếm nhất thế giới, chỉ được tìm thấy ở hai mảng rạn san hô nhỏ ngoài khơi Tasmania. Với hình dạng và cách di chuyển độc đáo, cá tay đỏ có thể là một trong những loài cá có nguy cơ tuyệt chủng cao nhất hiện nay.

Cá tay đỏ, còn được gọi là cá đi bộ, là một loài cá nhỏ kỳ lạ chỉ được tìm thấy ở hai rạn san hô nhỏ ngoài khơi Tasmania, Úc. Với vây ngực tiến hóa thành "bàn tay" để đi bộ dưới đáy biển và ngoại hình độc đáo, loài cá này được coi là một trong những loài cá hiếm nhất và nguy cấp nhất trên thế giới.

Cá tay đỏ còn được gọi là cá đi bộ.

Loài cá tay đỏ (Red handfish), với tên khoa học Thymichthys politus, là một loài cá đặc biệt thuộc họ Cá tay (Brachionichthyidae) sống ở vùng biển ven bờ phía đông của Tasmania, Australia. Loài cá này được biết đến với đặc điểm nổi bật là các vây trước của chúng trông giống như bàn tay, tạo nên hình ảnh độc đáo và dễ nhận diện.

Hình dạng và đặc điểm nổi bật

Cá tay đỏ có chiều dài không quá 10 cm và có thể mang nhiều màu sắc khác nhau như đỏ, nâu và hồng, thường sáng hơn ở mép vây. Đặc điểm nổi bật nhất của loài cá này là "bàn tay" lớn do vây ngực tiến hóa thành, giúp nó di chuyển bằng cách đi bộ trên đáy biển thay vì bơi như các loài cá thông thường. Điều này làm cho cá tay đỏ trở thành một sự tò mò đáng kinh ngạc của quá trình tiến hóa.

Theo Andrew Trotter, người đứng đầu dự án nhân giống bảo tồn cá tay đỏ tại Viện nghiên cứu biển và Nam Cực (IMAS) của Đại học Tasmania, việc mất bong bóng bơi là một đặc điểm chung của nhiều loài cá sống ở tầng đáy. "Mặc dù việc đi bộ bằng vây là rất hiếm, nhưng một số loài cá thậm chí có thể làm như vậy trên cạn. Việc mất đi bong bóng bơi được xem là một bước tiến hóa khi chúng không còn cần thiết cho khả năng kiểm soát độ nổi nữa", Trotter cho biết.

Đặc điểm nổi bật nhất của loài cá này là "bàn tay" lớn do vây ngực tiến hóa thành.

Các vây trước của cá tay đỏ phát triển theo dạng giống như tay, với cấu trúc mỏng và dẹt, giúp chúng di chuyển chậm chạp trên đáy biển. Điều này giúp chúng di chuyển nhẹ nhàng và chính xác để tìm kiếm thức ăn.

Nguy cơ tuyệt chủng và các mối đe dọa

Cá tay đỏ sống dưới đáy biển và không thể di chuyển xa bằng "bàn tay" của mình, khiến chúng đặc biệt dễ bị đe dọa bởi các yếu tố như mất môi trường sống, ô nhiễm và phát triển đô thị. Chúng chỉ được tìm thấy ở hai mảng rạn san hô nhỏ ngoài khơi Tasmania, Úc, và hiện chỉ còn khoảng 100 cá thể hoang dã được biết đến.

Trotter chia sẻ rằng cá tay đỏ có thể là một trong số ít loài cá hiếm nhất trên thế giới. "Thật sự rất khó để biết con số chính xác, nhưng loài cá này chắc chắn nằm trong số những loài cá bị đe dọa nhất mà chúng ta biết", ông nói. Loài cá này hiếm đến mức các nhà nghiên cứu ở Úc gần đây đã đưa 25 trong số 100 cá thể hoang dã vào tình trạng nuôi nhốt để bảo vệ chúng khỏi nguy cơ bị xóa sổ do đợt nắng nóng trên biển.

Môi trường sống của chúng khá nhạy cảm với sự thay đổi môi trường.

Cá tay đỏ chủ yếu sinh sống ở các khu vực đáy biển cạn, thường là ở những vùng đáy đá hoặc cát ở độ sâu từ 10 đến 30 mét. Chúng thường sống gần các rạn san hô và các khu vực đáy biển nơi có nhiều nơi ẩn nấp và tìm kiếm thức ăn. Môi trường sống của chúng khá nhạy cảm với sự thay đổi môi trường, khiến cho cá tay đỏ dễ bị ảnh hưởng bởi các hoạt động của con người và biến đổi khí hậu.

Nỗ lực bảo tồn và tương lai của loài

Việc chăm sóc và bảo tồn cá tay đỏ không hề dễ dàng. Trotter, người chăm sóc những con cá nuôi nhốt, cho biết có một số cá thể đặc biệt có tính cách nổi bật. "Người ta có thể gọi đây là 'thái độ'", ông nói. Tuy nhiên, việc chịu trách nhiệm chăm sóc những loài động vật có nguy cơ tuyệt chủng này là "điều tuyệt vời, nhưng đôi khi cũng rất căng thẳng". 

Trong số 25 cá thể nuôi nhốt, ba con đã chết, nhưng 18 con trong số đó đã được thả về tự nhiên sau khi đợt nắng nóng lắng xuống. Bốn con còn lại hiện đang trong chương trình nhân giống nuôi nhốt của IMAS để giúp bảo vệ tương lai của loài cá quý hiếm này.

Dù đã có những nỗ lực bảo tồn, tương lai của cá tay đỏ vẫn còn là một dấu hỏi lớn. Trotter lo ngại rằng khi chỉ còn lại rất ít cá thể ở một nơi, một sự kiện cực đoan có thể dẫn đến tuyệt chủng. "Khi bạn chỉ còn lại rất ít động vật ở một nơi, có vẻ như một sự kiện cực đoan có thể dẫn đến tuyệt chủng", ông nói.

 Cá tay đỏ có thói quen sử dụng các vây tay của mình để dò tìm và tiếp cận con mồi.

Loài cá này có lối sống đơn độc và thường hoạt động vào ban đêm. Chúng chủ yếu tìm kiếm thức ăn như động vật không xương sống nhỏ, cá nhỏ và tảo. Cá tay đỏ có thói quen sử dụng các vây tay của mình để dò tìm và tiếp cận con mồi, giúp chúng thực hiện những cú tấn công chính xác. Hành vi của chúng khá ít được nghiên cứu, nhưng những nghiên cứu hiện tại cho thấy chúng có thể có những chiến lược săn mồi độc đáo để tối ưu hóa khả năng sinh tồn.

Cá tay đỏ là một minh chứng rõ ràng về sự kỳ diệu và đa dạng của thế giới tự nhiên. Tuy nhiên, với những mối đe dọa hiện hữu, loài cá này đang đứng trước nguy cơ tuyệt chủng. Những nỗ lực bảo tồn của các nhà khoa học như Andrew Trotter và đồng nghiệp tại IMAS đang mang lại hy vọng cho tương lai của cá tay đỏ, nhưng cần có thêm nhiều hành động bảo vệ để đảm bảo sự sống còn của loài cá kỳ lạ này.

• Phát hiện loài cá đi bộ có tay quý hiếm dưới đáy biển Tasmania
• Kỳ lạ những loài cá thích đi bộ trên cạn
• Cá "quái vật" thời cổ đại dùng vây để đi bộ