Làm cách nào mà virus có thể nhảy từ động vật sang người?

Tại hội chợ bang Maryland năm 2017, nông dân thông báo những con heo thắng giải có biểu hiện phát sốt, đỏ mắt và sổ mũi. Nhưng trong khi ban tổ chức lo ngại về mấy con heo thì sở y tế Maryland lại quan tâm đến một nhóm người bị ốm khi tham dự hội chợ. Vài người cưng nựng heo, số khác chỉ đơn thuần tiến sát gần chuồng, chẳng mấy chốc, 40 người trong số họ được chẩn đoán mắc cúm heo.

​Động vật mắc bệnh thường không lây sang người. Nhưng khi lây sang người, sự chuyển dịch chủ thể của virus có khả năng gây ra dịch bệnh chết người. Vậy làm thế nào mầm bệnh của một loài lại lây nhiễm sang loài khác và điều gì khiến việc chuyển chủ thể lại nguy hiểm đến vậy?

​Virus là một loại ký sinh trùng hữu cơ lây nhiễm gần như lên tất cả mọi thể sống. Để tồn tại và sinh sôi, chúng phải trải qua ba giai đoạn: tiếp xúc với chủ thể dễ mắc bệnh, nhiễm trùng rồi nhân rộng và truyền nhiễm sang những cá thể khác.


​Virus là một loại ký sinh trùng hữu cơ lây nhiễm gần như lên tất cả mọi thể sống.

​Lấy cúm người làm ví dụ. Đầu tiên, virus cúm tiếp xúc với chủ thể mới, đi qua đường hô hấp, điều này không khó gì mấy, nhưng để tồn tại trong cơ thể mới này, virus phải lây nhiễm cho chủ thể thành công trước khi bị phản ứng miễn dịch tiêu diệt. Để đạt được mục tiêu, virus đã tiến hóa những tương tác đặc thù với từng loài vật chủ.

​Virus cúm người được bao phủ bởi protein, được thích nghi để kết nối với thụ thể trên các tế bào hô hấp ở người. Khi đã vào tế bào, virus sẽ áp dụng các biện pháp thích nghi khác để chiếm quyền điều khiển cơ chế phân chia của tế bào chủ và sao chép bộ gen di truyền của nó.

Giờ thì, nó chỉ cần làm tê liệt hoặc lẩn tránh hệ thống miễn dịch của chủ thể cho đến khi nhân lên đủ để lây nhiễm nhiều tế bào hơn. Tại thời điểm đó, bệnh cúm có thể truyền sang nạn nhân tiếp theo bằng cách thông qua dịch từ cơ thể bị nhiễm bệnh. Và chỉ một cú hắt hơi cũng đủ mang virus tới vật nuôi, cây trồng hay thậm chí, bữa trưa của bạn.

​Virus luôn gặp các loài mới và cố gắng lây nhiễm chúng. Điều này thường thất bại, chủ yếu do bộ gene giữa các chủ thể khác biệt quá lớn. Đối với virus đã thích nghi để lây nhiễm trên người, tế bào rau diếp sẽ là môi trường xa lạ, không phù hợp để sinh tồn.

​Nhưng số lượng virus lưu chuyển trong môi trường là đáng kinh ngạc, tất cả chúng đều có khả năng tiếp xúc với chủ thể mới. Và vì nhân lên nhanh chóng ở cấp độ hàng triệu, chúng có thể mau chóng tạo ra đột biến ngẫu nhiên. Hầu hết các đột biến kém hiệu quả hay thậm chí gây hại cho chính nó; nhưng một tỷ lệ nhỏ đột biến có thể làm cho mầm bệnh có khả năng lây sang các loài mới. Xác suất thành công của việc này tăng dần theo thời gian, hoặc nếu loài mới có họ hàng gần với chủ thể của virus.

​Đối với virus đã thích nghi với những loài có vú khác, lây nhiễm sang người sẽ chỉ cần một vài đột biến may mắn mà thôi. Nếu một virus đã thích nghi với tinh tinh, loài có họ hàng gần nhất về mặt di truyền với ta, nó hầu như chẳng cần thay đổi gì. Tuy nhiên, Thời gian và sự tương đồng bộ gene vẫn là chưa đủ để thực hiện việc chuyển vật chủ thành công.


Qua nhiều quá trình lây truyền, truyền nhiễm, virus trở nên nguy hiểm hơn nhiều.

​Vài virus được trang bị để dễ dàng thâm nhập sang tế bào của chủ thể mới, nhưng không thể vượt qua hệ thống miễn dịch. Vài loại virus khác có thể khó lây truyền hơn sang chủ thể mới, tuy vậy, khi quá trình chuyển chủ thể tới giai đoạn truyền nhiễm, virus trở nên nguy hiểm hơn nhiều.

​Giờ đây, mầm bệnh đang sinh sôi trong chủ thể có khả năng đột biến ra một virus tốt hơn, từ đó gia tăng khả năng bùng phát dịch bệnh. Các nhà virus học đang không ngừng xem xét những đột biến khiến virus thích ứng với việc chuyển dịch giống như cúm. Tuy nhiên, tiên đoán về khả năng bùng phát dịch là một thách thức lớn.

Chúng ta chỉ mới bước đầu khám phá những loại virus đa dạng này. Các nhà nghiên cứu đang không ngừng tìm hiểu khía cạnh sinh học của mầm bệnh để nhanh chóng phát triển vắc-xin và ra chính sách ngăn chặn bệnh dịch bùng phát.

TIN CŨ HƠN
Top 8 loài hoa đắt đỏ nhất hành tinh, có tiền cũng chưa chắc mua được

Top 8 loài hoa đắt đỏ nhất hành tinh, có tiền cũng chưa chắc mua được

Thậm chí có loài hoa hiếm tới mức chưa ai có thể định giá được nó.

Đăng ngày: 11/10/2025
Vì sao cây không đổ trước gió bão?

Vì sao cây không đổ trước gió bão?

15 năm trước, khi nghỉ hè tại vùng Landes, nhà vật lý Đức Claus Mattheck đứng phân vân trước một cây thông biển. Tuy bị gió tây quất ào ạt, cây thông nghiêng rạp đi nhưng vẫn không gãy.

Đăng ngày: 10/10/2025
Sâm Ngọc Linh và những điều ít ai biết

Sâm Ngọc Linh và những điều ít ai biết

Việc tìm ra Sâm Ngọc Linh có thể nói là một trong những phát hiện quan trọng bậc nhất trong lĩnh vực y dược không chỉ của Việt Nam.

Đăng ngày: 07/10/2025
15 loại trái cây được bình chọn ngon nhất thế giới

15 loại trái cây được bình chọn ngon nhất thế giới

Chôm chôm, măng cụt, sầu riêng... là những loại trái cây được liệt vào danh sách quý hiếm và ngon nhất thế giới.

Đăng ngày: 06/10/2025
Kinh hãi tò vò ngọc lục bảo, ác mộng với những con gián

Kinh hãi tò vò ngọc lục bảo, ác mộng với những con gián

Vào thời điểm con gián làm sạch cơ thể mình xong, nọc độc của tò vò ngọc lục bảo đã hoàn toàn chiếm lấy ý chí của nó.

Đăng ngày: 06/10/2025
Hydro: nguồn năng lượng mới thay thế dầu - khí trong tương lai

Hydro: nguồn năng lượng mới thay thế dầu - khí trong tương lai

LTS: Không phải vô cớ mà Thủ tướng Úc John Howard của nước chủ nhà hội nghị thượng đỉnh APEC năm nay đã nêu vấn đề thay đổi khí hậu (từ khí thải) làm chủ đề chính.

Đăng ngày: 05/10/2025
Bí mật của loài gián

Bí mật của loài gián

Gián, một con vật "đáng sợ" với không ít người và có mặt hầu như trong mỗi gia đình. Gần gũi như thế nhưng chưa chắc bạn đã biết nhiều về con vật sống chung với mình đâu.

Đăng ngày: 04/10/2025
Khoa Học News