Nguyên nhân lũ, sạt lở hình thành sau bão

Sau bão luôn kèm theo là mưa lớn kéo dài khiến nhiều nơi đối mặt với nguy cơ ngập lụt, lũ quét và sạt lở đất.

Trong khoảng thời gian từ 20h ngày 7/9 đến 8/9, nhiều tỉnh Bắc Bộ ghi nhận lượng mưa rất lớn, vượt 400 mm tại một số nơi như Pú Dảnh 417 mm (Sơn La); Vạn Mai 343 mm (Hòa Bình); Nậm Xây 2 - 383 mm (Lào Cai); Tà Si Láng 425 mm (Yên Bái)... Mô hình độ ẩm đất cho thấy một số khu vực đã gần đạt trạng thái bão hòa (trên 85%), không thể "giữ" thêm nước, trong khi mưa vẫn kéo dài những ngày tới.

Nước dâng cao tại Bản Mù, huyện Trạm Tấu, Yên Bái. (Ảnh: Yên Bái).

Theo các chuyên gia, lũ quét đặc biệt nguy hiểm vì có thể xảy ra ở bất cứ nơi nào có lượng mưa trút xuống nhiều hơn mức đất có thể hấp thụ. Thêm vào đó, hiện tượng này còn xảy ra cực kỳ nhanh.

Địa hình và địa lý đóng vai trò quan trọng trong cách đất chống chịu với lượng mưa lớn. Nước dâng rất nhanh, với những thay đổi lớn có thể xảy ra ngay cả ở các khu vực nhỏ, nên việc dự báo chính xác vị trí nào sẽ xuất hiện lũ quét là thách thức lớn.

Lũ quét thường xảy ra khi bão hoành hành tại một khu vực suốt nhiều giờ kèm theo mưa lớn. Điều này khiến sông suối, thậm chí đường thoát nước vỡ bờ, đẩy nước tràn xuống đường phố và khu dân cư.

Vùng núi rất dễ xảy ra lũ quét, theo Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ (NOAA). Không có nhiều diện tích bề mặt để nước mưa ngấm vào đất trước khi trượt nhanh xuống dốc, chảy vào sông suối, tràn xuống thung lũng và dâng lên nhanh chóng mà không có nhiều cảnh báo trước.

Sạt lở đất xảy ra như thế nào? (Video: AFP).

Khu vực từng trải qua cháy rừng, đặc biệt là xung quanh núi, có thể gặp nguy cơ lũ quét cao hơn khi mưa lớn.

Lũ quét thảm khốc cũng có thể xảy ra khi nước tràn qua đê đập, hoặc đê đập bị hư hỏng. Khi đó, một lượng nước khổng lồ có thể tràn ra mà không có nhiều cảnh báo trước. Những sự cố đột ngột như vậy đủ sức nhấn chìm cả một thị trấn. Một ví dụ điển hình là siêu bão Katrina năm 2005, khi hàng loạt đê vỡ trên khắp thành phố New Orleans, Mỹ, gây ra thảm họa lũ lịch sử, khiến nhiều người phải trèo lên nóc nhà để giữ an toàn và hàng trăm người thiệt mạng.

Các chuyên gia khuyến nghị, khi gặp lũ quét, hãy lập tức di chuyển đến vị trí cao hơn. Cần thoát khỏi vùng nước lũ càng nhanh càng tốt, vì nước có thể bị ô nhiễm, tích điện, hoặc chứa những con vật nguy hiểm như kiến lửa.

Một lưu ý khác là không lái xe trên tuyến đường lũ lụt. Chỉ cần 0,6 m nước chảy xiết cũng có thể cuốn trôi đa số các loại xe, bao gồm cả xe bán tải và xe SUV, theo Cơ quan Thời tiết Quốc gia Mỹ (NWS). Nước lũ cũng có thể ẩn chứa nhiều mối nguy hiểm khác, ví dụ đường bị nứt và sụp. Theo NOAA nếu lũ xảy ra khi người lái kẹt trong xe, hãy bỏ xe ngay lập tức và tìm vị trí cao hơn.

• Lũ quét là gì? Lũ quét thường xảy ra ở đâu, khi nào?
• Lũ ống là gì? Lũ ống thường xảy ra ở đâu, khi nào?
• Vì sao lở đất thường kèm theo những tiếng nổ lớn?