90% đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị chìm vào năm 2100

Các nhà khoa học cảnh báo, nếu tiếp tục phát triển với cách thức như hiện tại, đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị nhấn chìm đến 90% diện tích vào năm 2100.

Toàn vùng nằm dưới mực nước biển

Ngày 9/5, Tổ chức quốc tế về bảo tồn thiên nhiên (WWF) đã công bố nghiên cứu của nhóm các nhà khoa học dự báo về phát triển của Đồng bằng sông Cửu Long. Nghiên cứu của nhóm GS Matt Kondolf, Đại học California, Berkeley (Mỹ) và cộng sự là ông Marc Goichot, Quản lý chương trình Nước ngọt, WWF Khu vực châu Á - Thái Bình Dương, ông Jeff Opperman, Trưởng nhóm Nghiên cứu khoa học Chương trình Nước ngọt Toàn cầu, WWF.

Nhóm nghiên cứu đưa ra nhận định, Đồng bằng sông Cửu Long của Việt Nam có thể sẽ nằm dưới mực nước vào cuối thế kỷ này nếu không có các hành động khẩn cấp trên toàn lưu vực sông. Tiếp tục phát triển như cách thức hiện tại có thể khiến 90% diện tích vùng trọng điểm kinh tế nông nghiệp của Việt Nam, nơi sinh sống của hơn 17 triệu người bị nhấn chìm, kèm theo các tác động to lớn ở cấp độ quốc gia và toàn cầu.

90% đồng bằng sông Cửu Long sẽ bị chìm vào năm 2100
Đồng bằng sông Cửu Long là vựa nông nghiệp của hạ lưu sông Mê Kông.

GS Matt Kondolf cho hay, phần lớn diện tích của Đồng bằng sông Cửu Long, 40.000km², chỉ cao hơn mực nước biển chưa đầy 2m. Vị trí này rất dễ bị ảnh hưởng bởi biến đổi khí hậu, trong đó có tác động của nước biển dâng.

Thêm vào đó, các hoạt động như khai thác quá mức nước ngầm, khai thác cát không bền vững để xây dựng và mở rộng các thành phố trên khắp châu Á, cũng như sự phát triển chóng mặt của các nhà máy thủy điện trên thượng nguồn đang đe dọa tương lai của vựa lúa phì nhiêu nhất ở Đông Nam Á này.

“Cũng như các đồng bằng sông khác, Đồng bằng sông Cửu Long chỉ có thể tồn tại nếu nhận được đủ lượng trầm tích từ thượng nguồn và có dòng chảy đủ để đưa lượng phù sa đó tỏa đi khắp bề mặt đồng bằng, giúp lớp đất bề mặt được bồi đắp với tốc độ bằng hoặc nhanh hơn mức nước biển dâng trên toàn cầu”, GS Matt Kondolf nói.

“Thiếu năng lượng tái tạo khiến các quốc gia trong lưu vực sông Mê Kông phát triển nhiều đập thủy điện, nơi phần lớn trầm tích bị giữ lại, mà ít quan tâm đến các tác động ở quy mô toàn hệ thống. Lượng trầm tích ít ỏi đến được hạ nguồn mà có thể khai thác được không đáp ứng đủ nhu cầu cát để xây dựng và san lấp nền ngành bất động sản đang bùng nổ trong khu vực”, TS Rafael Schmitt từ Đại học Stanford tổng kết.

Phù sa không bồi tụ sẽ nhấn chìm các cánh đồng lúa

Theo nhóm nghiên cứu, ngay tại vùng Đồng bằng sông Cửu Long, việc xây dựng đê cao để kiểm soát lũ và thúc đẩy thâm canh trong nông nghiệp đã ngăn không cho phù sa màu mỡ về bồi tụ trên các cánh đồng lúa. Có một số hành động chúng ta có thể thực hiện để bảo đảm các chu trình sinh thái tự nhiên sẽ hỗ trợ ngăn ngừa việc đồng bằng bị sụt lún và thu hẹp thêm nữa.

Ông Marc Goichot, Quản lý Chương trình Nước ngọt của WWF Khu vực Châu Á - Thái Bình Dương, đồng tác giả nghiên cứu, cho biết, các nhà khoa học đều nhất trí rằng quy mô và mức độ nghiêm trọng của các mối đe dọa trên đối với Đồng bằng sông Cửu Long đã trở nên hiển nhiên, nhưng việc này có thể được ngăn chặn nếu như chúng ta có thể bảo đảm trong nước sông vẫn có phù sa.

Nhóm nghiên cứu xác định sáu biện pháp khả thi, đã từng được triển khai trên thế giới và có thể gia tăng đáng kể tuổi thọ của vùng đồng bằng: Đó là hạn chế việc xây dựng các đập thủy điện có tác động lớn, thay thế bằng các trang trại điện gió và mặt trời khi có thể. Thiết kế hoặc cải tạo lại các đập thủy điện để hỗ trợ cho trầm tích chảy qua.

Giảm dần và tiến đến dừng khai thác cát lòng sông và quy định nghiêm ngặt đối với tất cả các hoạt động khai thác trầm tích. Giảm nhu cầu sử dụng cát sông khai thác từ sông Mê Kông bằng các vật liệu xây dựng bền vững và vật liệu tái chế.

Đánh giá lại tính bền vững của nền nông nghiệp thâm canh ở Đồng bằng sông Cửu Long. Duy trì tính kết nối của các vùng ngập lũ ở đồng bằng thông qua điều chỉnh các công trình hạ tầng nước và thủy lợi. Đầu tư vào các giải pháp “thuận thiên” để bảo vệ bờ biển trên quy mô lớn dọc theo vùng duyên hải của đồng bằng.

“Mặc dù tính hiệu quả của các biện pháp này đã rõ và không vướng nhiều tranh cãi trong cộng đồng khoa học, đặc biệt là khi thực hiện đồng bộ, nhưng việc triển khai vẫn gặp phải những rào cản lớn”, Tiến sỹ Schmitt nói.

Một số biện pháp sẽ mâu thuẫn với lợi ích của một số bên liên quan. Chẳng hạn, như giữa ngành khai thác cát và phát triển thủy điện. Một số biện pháp sẽ cần có sự phối hợp giữa các quốc gia để tính toán hết các tác động có quy mô hệ thống và lợi ích của các hành động của cá nhân.

Theo nhóm nghiên cứu, việc thực hiện các biện pháp nói trên đòi hỏi sự tham gia của các Chính phủ và các tổ chức quốc tế, đặc biệt là từ khu vực tư nhân và xã hội dân sự. Khi hiệp sức lại, chúng ta sẽ có thể cứu vùng Đồng bằng sông Cửu Long khỏi nguy cơ bị nhấn chìm.

Từ khóa liên quan: