Những nền văn minh lâu đời nhất hành tinh
Những nền văn minh đầu tiên đã phát triển từ hàng nghìn năm trước Công nguyên, với nhiều di sản vẫn còn được lưu giữ tới ngày nay.
Đền Trắng, một công trình ziggurat ở thành cổ Uruk thuộc nền văn minh Sumer. (Ảnh: Wikipedia)
Đâu là nền văn minh lâu đời nhất hành tinh? Các nhà nghiên cứu tưởng như đã có câu trả lời chắc chắn vào 30 năm trước: đó là nền văn minh Sumer.
Khoảng năm 4000 trước Công nguyên, giai đoạn sớm nhất của nền văn minh Sumer đã hình thành ở vùng Lưỡng Hà, nơi mà ngày nay chủ yếu là Iraq. Người Sumer được đặt tên theo thành cổ Sumer, cách thành phố Kut hiện đại ở miền đông Iraq vài dặm về phía nam.
Các nhà khảo cổ học gọi giai đoạn sớm nhất của nền văn minh Sumer là thời kỳ Uruk. Tọa lạc ở phía đông của dòng sông Euphrates, thành cổ Uruk hiện là nơi có nhiều đồ tạo tác cổ nhất của người Sumer được tìm thấy.
Định nghĩa về những gì tạo nên một nền văn minh khá mơ hồ, nhưng nhìn chung, một nền văn minh phải có những điểm nổi bật, đặc biệt là thành thị (các thành phố), hệ thống thủy lợi và chữ viết. Người Sumer có cả ba.
Khoảng 2000 năm trước Công nguyên, nền văn minh Sumer dẫn trực tiếp đến nền văn minh Babylon ở Lưỡng Hà, nơi được ghi nhận là đã khám phá ra "chân lý toán học" như lượng giác và số nguyên tố, hay hình vuông và hình lập phương - những khái niệm được đặt bởi người Hy Lạp cổ đại hơn 1.000 năm sau đó.
Người Sumer cũng có thể đã phát minh ra tôn giáo bằng cách xây dựng những ngôi đền cao chót vót, được gọi là ziggurat trong thành phố của họ, và thiết lập các lâu đài tư tế dành cho nghi lễ thờ cúng thần linh, theo nhà sử học người Mỹ Samuel Noah Kramer.
Tuy nhiên, những khám phá mới trong vài thập kỷ gần đây đã hé lộ một số ứng viên cạnh tranh cho danh hiệu "nền văn minh lâu đời nhất hành tinh".
Một số học giả cho rằng Ai Cập cổ đại có thể sánh ngang hoặc thậm chí lâu đời hơn nền văn minh của người Sumer. "Tôi có thể nói Ai Cập và Sumer về cơ bản là xuất hiện cùng thời", Philip Jones, người phụ trách và lưu giữ bộ sưu tập cổ vật tại khu Babylon của Bảo tàng Pennsylvania ở Philadelphia của Mỹ, nhấn mạnh.
Quần thể kim tự tháp Giza của nền văn minh Ai Cập cổ đại. (Ảnh: AFP)
Chia sẻ với Live Science, Jones cho biết hàng thập kỷ chiến tranh và bất ổn khiến giới khảo cổ không thể tiếp cận nhiều địa điểm tại Lưỡng Hà, nhưng các nhà Ai Cập học vẫn tiếp tục đào bới. Kết quả là họ đã phát hiện ra các văn tự Ai Cập có cùng niên đại với những văn tự đầu tiên của người Sumer, cho thấy giai đoạn lâu đời nhất của hai nền văn minh dường như xuất hiện cùng thời điểm: khoảng 4000 năm trước Công nguyên.
Vẫn còn một ứng viên khác là nền văn minh thung lũng Indus, phát sinh ở vùng đất ngày nay là Afghanistan, Pakistan và tây bắc Ấn Độ. Theo những đồ tạo tác sớm nhất được tìm thấy ở đó, nền văn minh này có niên đại ít nhất là năm 3300 trước Công nguyên.
"Nhưng chúng ta vẫn có thể tìm thấy những thứ lâu đời hơn ở thung lũng Indus. Tôi sẽ không ngạc nhiên nếu điều đó xảy ra", Jones nói thêm.
Jones cho rằng hoạt động giao thương ban đầu dọc theo rìa Ấn Độ Dương đã giúp hình thành những nền văn minh đầu tiên: người Sumer ở phía bắc của vịnh Ba Tư, người Ai Cập ở rìa Biển Đỏ và nền văn minh thung lũng Indus xa hơn về phía đông. Họ có thể phát triển từ những người tiền văn minh, những người đã sống ở đó trước họ, cung cấp nguồn lực và ý tưởng từ những nơi xa hơn.
Bên cạnh đó, Trung Quốc cũng được coi là một trong những nền văn minh lâu đời nhất. Trung Quốc có ngôn ngữ viết tồn tại lâu nhất thế giới. Các chuyên gia ước tính ngôn ngữ này đã được sử dụng trong khoảng 6.000 năm. Đáng ngạc nhiên là, có những ký tự được sử dụng ngày nay trên các đồ tạo tác, ví dụ như giáp cốt hay xương tiên tri dùng trong bói toán, đã tồn tại ít nhất 3.000 năm. Không nền văn hóa nào khác có tính liên tục mạnh như vậy.
Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tranh luận xung quanh việc có thể coi Trung Quốc hiện đại là phần tiếp nối của nền văn minh cổ đại hay không? Nếu vậy, Trung Quốc đã hơn 5.000 năm tuổi. Một nghiên cứu kéo dài hàng thập kỷ do Cơ quan Quản lý Di sản Văn hóa Trung Quốc thực hiện ủng hộ điều này. Nhưng không phải mọi nhà sử học đều đồng ý.
Thứ nhất, nhận định này có giá trị chính trị quan trọng vì giúp hợp thức hóa cấu trúc của Trung Quốc hiện nay.
Thứ hai, nơi này quá rộng lớn và gồm nhiều nhóm dân tộc khác nhau nên khó có thể coi là một nhóm đồng nhất với cùng nền văn hóa và truyền thống.
Có thể bạn chưa biết: Gần 7000 năm trước, đàn ông trên thế giới từng suýt tuyệt diệt
Các nghiên cứu di truyền học có thể tiết lộ nhiều bí mật bị chôn vùi theo thời gian, từ nguồn gốc tổ tiên của chúng ta đến các loại bệnh dịch trong lịch sử.
Kỳ lạ miếng hổ phách có bông hoa và con ong bắp cày 30 triệu năm còn nguyên vẹn
Một bông hoa nhỏ đã nở cách đây 30 triệu năm vẫn còn tồn tại cho đến ngày nay trong tình trạng gần như hoàn hảo và được bảo quản bên trong miếng hổ phách cùng một con ong bắp cày.
Điều kinh ngạc trong ngôi mộ cổ 4000 năm tuổi mới được phát hiện ở Trung Quốc
4000 năm tuổi được khai quật ở Thanh Hải, sau khi nhìn thấy hài cốt của chủ nhân ngôi mộ, tất cả các nhà khảo cổ học tại đây đã bật khóc.
Khai quật lăng mộ Tần Thủy Hoàng, phát hiện cả thế giới động vật ở bên trong
Các nhà khảo cổ học gần đây mới phát hiện trong lăng mộ Tần Thủy Hoàng có hàng nghìn con vật thuộc các loài khác nhau đã được chôn cất cùng ông.
Máy tính thiên văn hơn 2.000 năm tuổi
Các nhà khoa học cho rằng thiết bị này sở hữu cấu trúc rất phức tạp, có thể theo dõi Mặt trời và Mặt trăng.
Người thượng cổ biến đổi gen lúa nước từ 10.000 năm trước
Một nghiên cứu vừa được công bố chứng tỏ, người thượng cố cách đây 10.000 năm là “nhà khoa học” biến đổi gen lúa nước ngày nay.
