Tại sao nhiều bệnh dịch bắt nguồn từ châu Á và châu Phi?

Đô thị hóa, nạn săn trộm và các chợ động vật đều tạo điều kiện cho virus gây bệnh truyền sang người.

Dù luôn xuất hiện trong lịch sử nhân loại, ngày nay dịch bệnh dường như đang trên đà gia tăng. Trong 20 năm qua, chỉ riêng virus corona đã gây ra ba đợt bùng phát dịch nghiêm trọng trên toàn thế giới. Đáng lưu ý hơn là thời gian giữa các đợt dịch ngày càng ngắn. Theo Suresh V Kuchipudi, phó giám đốc Phòng thí nghiệm chẩn đoán động vật ở Đại học Pennsylvania, nhà vi trùng học chuyên nghiên cứu virus truyền từ động vật sang người, phần lớn dịch bệnh đều có ít nhất một điểm chung là bắt nguồn từ châu Á hoặc châu Phi vì nhiều lý do.


Trang trại chăn nuôi gia súc ở Zambia. (Ảnh: AFP).

Bùng nổ dân số và thay đổi cảnh quan đô thị

Sự chuyển dịch dân số là một trong những lý do khiến ngày càng nhiều dịch bệnh bắt nguồn từ châu Á hoặc châu Phi. Quá trình đô thị hóa nhanh đang diễn ra trên khắp châu Á và khu vực Thái Bình Dương, nơi tập trung 60% dân số thế giới. Theo Ngân hàng Thế giới, gần 200 triệu người chuyển tới các khu đô thị ở Đông Á trong thập kỷ đầu tiên của thế kỷ 21.

Việc di cư trên quy mô lớn như vậy khiến đất rừng bị phá hủy để nhường chỗ cho khu dân cư. Động vật hoang dã bị buộc phải tới gần các thành phố và thị trấn, xung đột với vật nuôi và con người. Động vật hoang dã thường mang virus trong cơ thể. Ví dụ, dơi chứa hàng trăm loại virus. Kết quả là những virus truyền từ loài này sang loài khác có thể lây nhiễm sang con người.

Đô thị hóa trở thành vòng luẩn quẩn. Càng đông người, tình trạng chặt phá rừng, mở rộng đất định cư và mất môi trường sống tự nhiên khiến động vật săn mồi tuyệt chủng dần, bao gồm nhiều loài ăn chuột. Số lượng chuột bùng nổ kéo theo nguy cơ bùng phát bệnh truyền nhiễm. Một phần lớn dân số Đông Phi vẫn sống ở vùng nông thôn. Vì vậy, đô thị hóa sẽ còn tiếp diễn trong những thập kỷ tới.

Nông nghiệp tự cung tự cấp và chợ động vật

Các vùng nhiệt đới có tính đa dạng sinh thái cao, đồng thời cũng dự trữ lượng lớn mầm bệnh, làm tăng khả năng xuất hiện mầm bệnh mới. Ở cả châu Á và châu Phi, nhiều hộ dân phụ thuộc vào nông nghiệp tự cung tự cấp và nguồn thịt là đàn gia súc, gia cầm. Kiểm soát bệnh dịch, quản lý thức ăn và chuồng trại cho vật nuôi vô cùng hạn chế. Trâu bò, gà vịt và lợn có thể mang dịch bệnh và thường xuyên tiếp xúc gần với nhau, với động vật hoang dã và con người.

Không chỉ trang trại, chợ động vật sống rất phổ biến ở hai lục địa với môi trường đông đúc và khoảng cách gần giữa các loài. Điều này cũng đóng vai trò quan trọng cho phép mầm bệnh xuất hiện và lây lan từ loài này sang loài khác.

Nạn săn bắt và mổ thịt động vật hoang dã lấy thịt đặc biệt phổ biến ở vùng châu Phi cận Sahara. Những hoạt động này không chỉ đe dọa các loài thú và thay đổi hệ sinh thái mà còn mở ra con đường lây nhiễm chủ chốt cho virus có nguồn gốc từ động vật. Tương tự, châu Á là thị trường tiêu thụ khổng lồ các sản phẩm thuốc đông y. Hổ, gấu, tê tê và nhiều loài khác bị săn trộm để lấy bộ phận cơ thể dùng trong điều chế thuốc, góp phần gia tăng tương tác giữa người và động vật.

Hàng nghìn virus vẫn tiếp tục tiến hóa. Nguy cơ một bệnh dịch mới xuất hiện ở châu Á hoặc châu Phi chỉ là vấn đề thời gian. Dù rất khó dự đoán chính xác chuỗi sự việc dẫn tới bệnh dịch, chắc chắn chúng ta có thể giảm thiểu nguy cơ bằng cách phát triển những biện pháp giảm thiểu tác động của con người tới hệ sinh thái, ngăn chặn chặt phá rừng và giảm tiếp xúc giữa người và động vật.

TIN CŨ HƠN
Halloween nào cũng thấy bí ngô mặt quỷ nhưng có ai biết câu chuyện thật đằng sau không?

Halloween nào cũng thấy bí ngô mặt quỷ nhưng có ai biết câu chuyện thật đằng sau không?

Những quả bí ngô được chạm khắc thành những khuôn mặt đáng sợ, kèm theo ánh sáng le lói bởi ngọn nến bên trong từ lâu đã trở thành một trong những biểu tượng đặc trưng của ngày Halloween.

Đăng ngày: 29/10/2025
Những vụ tàu ngầm mất tích bí ẩn nhất thế giới

Những vụ tàu ngầm mất tích bí ẩn nhất thế giới

Tàu ngầm là cỗ máy chiến tranh dưới nước vô cùng độc đáo. Nó được thiết kế để hoạt động bí mật dưới nước nhằm thực hiện nhiệm vụ do thám, trinh sát, triển khai biệt kích và chiến đấu.

Đăng ngày: 27/10/2025
Chuyện gì xảy ra nếu tất cả núi lửa trên Trái Đất cùng phun trào?

Chuyện gì xảy ra nếu tất cả núi lửa trên Trái Đất cùng phun trào?

Với những dòng nham thạch nóng bỏng chảy xuống và những đốm lửa trong mây bụi, quang cảnh một ngọn núi lửa phun trào vừa đáng sợ lại vừa đáng kinh ngạc.

Đăng ngày: 27/10/2025
Bí ẩn những món ăn trong ngày lễ ma quỷ Halloween

Bí ẩn những món ăn trong ngày lễ ma quỷ Halloween

Cũng như các ngày lễ khác, trong lễ Halloween, người ta thường ăn một số món ăn đặc trưng và mang ý nghĩa đặc biệt cho dịp này.

Đăng ngày: 27/10/2025
Nguồn gốc khoa học của quái vật Halloween

Nguồn gốc khoa học của quái vật Halloween

Người sói, thây ma, hồn ma.... những sinh vật tiêu biểu cho sự đáng sợ của mùa Halloween không phải tự dưng xuất hiện trong các câu chuyện.

Đăng ngày: 26/10/2025
10 sự thật thú vị về núi lửa

10 sự thật thú vị về núi lửa

Núi lửa là một thông điệp cực kỳ nguy hiểm từ thiên nhiên, nó báo hiệu sự phá hủy xuất phát từ sâu trong lòng trái đất.

Đăng ngày: 25/10/2025
Tìm hiểu quá trình xác chết phân hủy dưới nước

Tìm hiểu quá trình xác chết phân hủy dưới nước

Chúng ta đều biết rằng, cái chết thường được định nghĩa là sự chấm dứt các hoạt động của một sinh vật sống, hoặc ngừng vĩnh viễn mọi hoạt động sống của một cơ thể.

Đăng ngày: 25/10/2025
Khoa Học News