Tục tế người kỳ lạ ở Syria

Một tòa nhà 4.300 năm tuổi ở Syria tiết lộ tục tế người kỳ lạ.

Đôi khi việc phát hiện hài cốt của một diễn viên nhào lộn mất đầu vương vãi trên sàn gần dấu tích của hai người khác, vài con la và một dãy những đồ vật kim loại quý giá là vận may. Ít nhất, đó là suy nghĩ của các nhà khảo cổ vừa xác nhận một hiện trường như thế, rõ ràng là kết quả của một nghi thức tế người, ở một thành phố cổ phía đông bắc Syria.

Theo Joan Oates và cộng sự, ĐH Cambridge ở Anh, phát hiện này đem lại cái nhìn độc đáo vào xã hội cách đây gần 4.300 năm ở Nagar, một thành phố thuộc Đế chế Akkadian của Mesopotamia. Tàn tích của Nagar nằm trong các lớp xây dựng bằng gạch bùn được biết chung dưới cái tên Tell Brak. Lớp lâu đời nhất có niên đại cách đây hơn 6.000 năm.

Các bằng chứng cho thấy tục hiến tế Nagar hình thành ngay sau khi thành phố này bị bỏ hoang vì một thảm họa tự nhiên nào đó. Dân cư xoa dịu các vị thần của họ bằng cách dâng lên người, động vật hoặc đồ vật có giá trị trong một ngôi nhà trước đó được dùng để gây giống và buôn bán la kéo xe trong chiến trận của vua. Tiếp sau tục tế người, công trình này bị đóng cửa cho đến các hoạt động sau này.

Các nhà nghiên cứu đang làm việc trong một tòa nhà Mesopotamian 4.300 năm tuổi nhận thấy phần thân dưới của một diễn viên nhào lộn nằm giữa hài cốt không đầu của hai người khác. Tất cả 3 người này rõ ràng là đã bị hiến tế. (Ảnh: A. Soltysiak)

Diễn viên nhào lộn rõ ràng có thứ bậc đủ cao trong xã hội Nagar để biến thành vật hiến tế, theo như các nhà nghiên cứu trình bày trên tờ Antiquity tháng 6. Chữ tượng hình thuộc Ebla, khu vực lân cận cùng thời, đề cập đến những người ở Nagar có tên là húb. Các nhà học giả từng định nghĩa húb như một từ dành cho diễn viên nhào lộn, nghệ sĩ xiếc tung hứng hoặc kỵ sĩ.

Phân tích hài cốt hoàn chỉnh nhất phát hiện được ở Nagar ủng hộ cho việc dịch từ húb sang diễn viên nhào lộn. Xương chân, bàn chân và các ngón cho thấy dấu hiệu cơ phát triển lớn và hoạt động liên tục liên quan đến những diễn viên nhào lộn.

Để củng cố sâu hơn giả thuyết này, các con dấu hình trụ được phát hiện sớm hơn tại Nagar miêu tả lễ diễu hành có các diễn viên nhào lộn tóc dựng đứng đang uốn người về phía sau. Những tài liệu của Ebla chứa nhiều từ khác nhau dành cho vũ công và ca sĩ, những người mà Oates cho rằng không thể là nguồn gốc của bộ hài cốt Nagar.

“Húb ở Nagar được nhiều người biết đến, thậm chí có thể là những nghệ sĩ giải trí nổi tiếng, vì vậy có lẽ danh tiếng là lý do họ được chọn để hiến tế.”

Một trong những xương chân của diễn viên nhào lộn có một phần cựa xương, hoặc phần lồi ra, do một vết thương do ngã gây ra. (Ảnh: A. Soltysiak)

Có một điều không phải nghi ngờ đó là danh tiếng của họ có được nhờ kỹ năng nhào lộn. Bộ xương chưa xác định được giới tính này cho thấy những vùng bám phát triển mạnh đối với dây chằng và cơ bắp.

Cả hai cánh tay đều mang đặc điểm là nơi bám của các cơ mạnh mẽ. Các cơ bám khá lớn cũng được ghi nhận hoặc trên cánh tay trái hoặc phải của những người phóng lao cổ đại. Đầu gối của người Nagar này bị mòn do khớp bị xoay đi xoay lại. Một đoạn xương chân trên có vết hằn của cơ gân kheo lớn, hoạt động như một lò xo khi một người nhảy lên với đầu gối gập vào.

Hoạt động nặng cũng gây ra một cựa xương ở vị trí dây chằng Achilles bám vào gót phải. Dấu vết dây chằng trên các ngón chân cho thấy các ngón này thường xuyên bị uốn cong trên bề mặt cứng, hình thành các vết lõm trên phần cuối của những ngón chân.

Một cú ngã nặng để lại bằng chứng một khớp chân phải bị trật và sưng mắt cá phải cuối cùng cũng đã khỏi. “Đây là xương của một người hoạt động thể chất nhiều, nhảy và xoay theo một cách rất có kỷ luật với bàn chân hướng xuống dưới trong những bước nhảy.”

Đầu gối trái và phải của diễn viên, chụp từ đằng sau (ảnh trên) và phía trước (ảnh dưới), chứa các vùng bám nổi bật cho dây chằng chống lại các chuyển động xoắn và xoay. (Ảnh: A. Soltysiak)

Hai bộ xương không hoàn chỉnh khác được phát hiện trên sàn của tòa nhà Nagar cũng thiếu đầu. Một người có thể là người đánh xe, dựa trên vị trí gần xác con la và mối liên hệ của xác với cổ vật liên quan đến cái xe. Không có đầu mối nào giúp làm rõ xuất thân của người còn lại.

Phát hiện xác cùng với xương của những con la loại tốt – có lẽ được gây giống từ lừa rừng và lừa nhà – cùng với đồ đồng và bạc, củng cố cho giả thuyết hiến tế. Cổ vật nằm trong sân một ngôi đền gần đó được đốt cháy trong suốt nghi lễ đánh dấu đóng cửa tòa nhà sau khi tế lễ.

Theo nhà khảo cổ học Guillermo Algaze thuộc ĐH California, San Diego thì những người cai trị Bắc Mesopotamian có thể đã tranh đua với các nghi thức hiến tế hoành tráng của các vị vua Mesopotamian miền Nam bắt đầu cách đây 4.800 năm. Trong một thành phố nam Mesopotamian, hầm mộ của một hoàng hậu chứa 54 người hầu hoàng gia, 6 người lính mang khiên giáo và đánh xe cho 2 xe, mỗi xe do 3 bò kéo.

Algaze cho biết “Sự kiện diễn viên nhào lộn mà Oates và các cộng sự suy ra được từ các bằng chứng ở Nagar là hoàn toàn nằm ngoài hiểu biết của tôi.”