2012: Chúng ta biết thêm gì về loài người?

Năm 2012 đã chính thức khép lại cùng vô số khám phá khoa học giúp chúng ta - con người iểu hơn về chính loài của mình.

Con người không cô độc

Một loạt khám phá trong năm qua đã hé lộ những họ hàng đã tuyệt chủng của người hiện đại. Chẳng hạn như, các nhà nghiên cứu đã khai quật được các hóa thạch 3,4 triệu năm tuổi của một loài chưa từng được biết đến từ trước đến nay, sống cùng thời và địa điểm với vượn người nguyên thủy Australopithecus afarensis, vốn được cho nhiều khả năng nhất là tổ tiên của người hiện đại. Ngoài ra, các hóa thạch có niên đại cách đây từ 1,78 - 1,95 triệu năm được phát hiện năm 2007 và 2009 ở miền bắc Kenya cho thấy, ít nhất có 2 giống người đã tuyệt chủng, từng tồn tại song song với Homo erectus, tổ tiên trực tiếp của loài người. Hơn thế nữa, các hóa thạch từ 11.500 - 14.500 năm tuổi ám chỉ một chủng người chưa từng được biến đến có tên gọi “Người Hang nai đỏ” từng sinh trưởng ở Trung Quốc.

Người Neanderthal là một nhánh trong sự phát triển các loài linh trưởng, trong đó có
con người. Đây cũng chính là một giống người họ hàng đã tuyệt chủng của chúng ta.

Xương không phải là thứ duy nhất các nhà khoa học lấy làm căn cứ cho những khám phá về các họ hàng đã tuyệt chủng của loài người trong năm 2012. Ví dụ, các nhà khoa học cuối cùng đã tìm ra khuôn mặt của một giống người tưởng tượng, “ăn lông ở lỗ” như trong tác phẩm của nhà văn Anh JRR Tolkien năm 1973. Nhà nhân chủng học Susan Hayes đến từ Đại học Wollongong ở Australia đã tái dựng khuôn mặt của một thành viên nữ 30 tuổi, cao 1 mét của giống người đã tuyệt chủng có tên gọi chính thức là Homo floresiensis. Giống người này được phát hiện lần đầu tiên trên hòn đảo Flores xa xôi của Indonesia năm 2003.

Kết quả kiểm tra ADN của giống người Denisovan đã tuyệt chủng, mới được phát hiện gần đây và là họ hàng gần của người tiền sử Neanderthal, cũng hé lộ những chi tiết mới về cộng đồng từng “quan hệ yêu đương khác chủng tộc” với người hiện đại này. Hệ gene của người Denisovan được giải mã thuộc về một bé gái có làn da sẫm màu, tóc nâu và mắt nâu. Khi so sánh các hệ gene, các nhà nghiên cứu nhận thấy đã có khoảng 100.000 thay đổi gần đây trong hệ gene của chúng ta kể từ khi phân tách với người Denisovan. Số lượng lớn những thay đổi này đã ảnh hưởng tới các gene liên quan tới chức năng não và sự phát triển của hệ thần kinh, dẫn đến phỏng đoán rằng người hiện đại có thể tư duy khác người Denisovan.

Kết quả phân tích gene còn cho thấy, cộng đồng người hiện đại duy nhất có tổ tiên hoàn toàn không làm “chuyện ấy” với người Neanderthal là những cư dân châu Phi ở tiểu vùng Sahara.

Các khám phá trên chỉ là một phần về những người họ hàng đã tuyệt chủng của người hiện đại được hé lộ trong năm 2012. Năm qua cũng ghi nhận một số phát hiện mới, chẳng hạn như, các nhà khoa học nhận thấy những cánh tay phải mạnh bất thường của người Neanderthal có thể không phải do cuộc sống săn bắn gắn với giáo mác như phỏng đoán trước đây, mà là vì thường xuyên phải cắt xé da động vật để làm quần áo và chỗ ẩn náu. Các nhà khảo cổ học cũng phỏng đoán rằng, người Neanderthal và những giống người đã tuyệt chủng khác có thể là những thủy thủ tiền sử, mạo hiểm tới các hòn đảo Địa Trung Hải cả thiên niên kỷ trước thời điểm mà người hiện đại có thể đặt chân tới đó.

Việc sử dụng công cụ của người

Các đồ tạo tác tiền sử được công bố trong năm 2012 đã giúp chúng ta hiểu hơn về việc sử dụng công cụ đã giúp nhân loại tái định hình thế giới như thế nào, và có lẽ vô tình cũng ảnh hưởng tới sự phát triển của chính loài người. Chẳng hạn như tro và xương bị đốt, bằng chứng cổ nhất về việc sử dụng lửa có kiểm soát hé lộ rằng, tổ tiên loài người có thể đã sử dụng lửa từ cách đây 1 triệu năm, sớm hơn 300.000 năm so với phỏng đoán trước đây. Dùng lửa có kiểm soát và thịt nấu chín có thể đã ảnh hưởng đến sự phát triển não bộ của con người, cho phép tổ tiên của chúng ta tiến hóa để có bộ não và cơ thể lớn hơn, tiêu thụ calo nhiều hơn.

Những phát hiện liên quan đến vũ khí của người tiền sử cũng cho thấy, con người đã học cách chế tạo và sử dụng các công cụ nay sớm hơn nhận định của giới khoa học trước đây. Ví dụ, mũi tên đá hoặc các công cụ sát thương cổ là bằng chứng cho việc con người đã biết cải tiến vũ khí tinh vi khoảng 70.000 năm trước, trong khi một nhóm chuyên gia nhân chủng học do trường Đại học Toronto đứng đầu đã tìm thấy bằng chứng về việc, các cư dân ở Nam Phi đã sử dụng các vũ khí có đầu bằng đá để săn bắn cách đây 500.000 năm, sớm hơn 200.000 năm so với phỏng đoán.

Ngay cả khám phá trong năm qua về các dấu hiệu trực tiếp đầu tiên của việc làm pho mát từ những mảnh sành 7.500 năm tuổi ở Ba Lan có thể giúp tiết lộ, cách thức sữa động vật đã định hình gen di truyền của châu Âu lớn đến như thế nào. Hầu hết cư dân thế giới tiền sử, bao gồm cả tổ tiên của người châu Âu hiện đại, không dung nạp lactose, không thể tiêu hóa lactose trong đường sữa như người trưởng thành hiện nay. Tuy nhiên, dù là một sản phẩm làm từ sữa nhưng pho mát chứa hàm lượng lactose tương đối thấp. Việc biến đổi sữa thành một sản phẩm như pho mát, dễ hấp thu hơn đối với những người không dung nạp lactose, có thể giúp thúc đẩy sự phát triển của kỹ thuật làm bơ sữa ở những nông dân đầu tiên của châu Âu. Sự hiện diện của hoạt động làm bơ sữa qua nhiều thế hệ, sau đó có thể đã tạo tiền đề cho sự tiến hóa dung nạp được lactose của người ở châu Âu. Như vậy, pho mát có thể đóng vai trò làm thay đổi khả năng tiêu hóa của cư dân phương Tây.

Các bằng chứng khác liên quan đến chế độ ăn của những người họ hàng tiền sử của chúng ta cũng dần được hé lộ. Chẳng hạn như, các hóa thạch 2 triệu năm tuổi cho thấy, tổ tiên trực tiếp của con người có thể đã sinh tồn được nhờ chế độ ăn gắn với rừng, bao gồm lá cây, hoa quả và vỏ cây, thay vì một thực đơn dựa vào vùng đồng cỏ không cây cối như của những họ hàng đã tuyệt chủng của con người. Ngoài ra, các mảnh xương sọ 1,5 triệu năm tuổi của một đứa trẻ được phát hiện mới đây tại Tanzania ám chỉ, các thành viên sau này của họ người ăn thịt thường xuyên - đặc điểm giúp lý giải tại sao con người lại có bộ não tiến hóa lớn hơn.

Con người vẫn đang tiến hóa

Xét về tương lai của nhân loại, nghiên cứu trong năm 2012 đã bổ sung thêm bằng chứng về việc, các động lực tự nhiên của tiến hóa đang tiếp tục định hình loài người. Hồ sơ nhà thờ của gần 6.000 người Phần Lan sinh ra trong khoảng những năm 1760 - 1849 cho thấy, mặc dù con người đã làm thay đổi hoàn toàn môi trường sống của họ bằng hoạt động như nông nghiệp, các dạng tồn tại và sinh sản của con người vẫn tương đương với các loài khác.

Một nhà nghiên cứu thuộc Đại học Stanford thậm chí nhận định, con người đang ngày càng ngu dốt hơn theo thời gian, do không còn áp lực tiến hóa buộc họ phải thông minh, lanh lợi hơn như khi chúng ta bắt đầu sống trong các cộng đồng đông đúc dân cư cách đây nhiều thiên niên kỷ. Tuy nhiên, nhiều học giả khác đã phản bác quan điểm này, trích dẫn trường hợp của các thiên tài như nhà vật lý Stephen Hawking và nói, thay vì mất dần trí thông minh, con người đã đa dạng hóa, dẫn đến nhiều kiểu thông minh, lanh lợi khác nhau như ngày nay.