Chạy đua với thời gian để bảo tồn ngôn ngữ

Trung bình cứ 2 tuần có một ngôn ngữ chết. Đến cuối thế kỷ này, gần một nửa thứ tiếng trên Trái đất sẽ biến mất. Nhiều nhà khoa học đang cố gắng ghi chép lại chúng cho thế hệ sau. 

Tiếng Hebrew từng suýt tuyệt chủng, nhưng sau đó đã được hồi sinh trong cộng đồng người Do Thái. Ảnh: followme-series.org.

Ông Nikolaus Himmelmann không tự nhận mình là người cứu rỗi: "Nghe quá long trọng, gọi cái mà chúng tôi đang làm là bảo tồn thì đúng hơn". Nhiệm vụ của nhà ngôn ngữ học này là ghi chép lại những ngôn ngữ đang "hấp hối", trong số khoảng 6.500 thứ tiếng khác nhau trên Trái đất.

Khái niệm "chết", theo Himmelmann cũng lại là quá căng thẳng. Theo ông, đây là một sự thay đổi ngôn ngữ. Đó là một quá trình tự nhiên và năng động. Nhiều phần của tiếng nói cũ thường được tiếp nhận mang theo, ngôn ngữ tách ra, và một ngôn ngữ mới thành hình.

Thí dụ được biết đến nhiều nhất là tiếng La tinh. Tiếng nói của những người Roma xưa kia chỉ còn sống trong tòa thánh Vatican, ngoài ra là một ngôn ngữ chết. Nhưng các ngôn ngữ phát triển từ tiếng La tinh thì vẫn còn sống động, như tiếng Italy và tiếng Tây Ban Nha.

Vấn đề là ở chỗ những ngôn ngữ đang bị đe dọa ngày nay chưa được phổ biến rộng rãi như tiếng La tinh. Đó là những ngôn ngữ mà vào thời nở rộ chỉ được một vài nghìn người thông thạo, ngày nay chưa đến 50 người.

Cần những gì để bảo tồn một tiếng nói

Nhà ngôn ngữ học người Mỹ David Harrison, cũng như ông Himmelmann là một chuyên gia về những ngôn ngữ đang bị đe dọa, mô tả các vấn đề khó khăn trong việc bảo tồn này: "Khi một ngôn ngữ hấp hối, các nhà ngôn ngữ học thường gặp phải tình trạng là chỉ còn những người già nua yếu sức biết nói mà lại có thể là sống rải rác trong một vùng rộng lớn".

Để ghi chép lại khuôn khổ cơ bản của một ngôn ngữ người ta cần "vài nhà ngôn ngữ học và 2 đến 3 năm". Nhưng thường thì các nhà ngôn ngữ học không có nhiều thời gian như thế, vì sự chuyển đổi ngôn ngữ diễn ra ngày nay với một vận tốc rất nhanh. "Chúng ta sống trong một nền kinh tế thông tin toàn cầu", Harrison nhận xét. "Tính áp đảo của một vài ngôn ngữ làm thiệt thòi cho những ngôn ngữ nhỏ".

Toàn cầu hóa đã góp phần làm cho một vài ngôn ngữ lớn - dẫn đầu là tiếng Anh - xâm nhập đến tất cả những nơi hẻo lánh của Trái đất và đẩy lùi những ngôn ngữ nhỏ ở đó.

Nhưng tốt hơn cả là tất cả mọi người trên toàn thế giới đều nói cùng một thứ tiếng? Điều này sẽ đơn giản hóa thông tin, tiết kiệm thời gian và tiền bạc - và việc học từ vựng tốn nhiều công sức cũng sẽ không còn nữa? Cớ gì lại phải cố gắng bảo tồn ngôn ngữ?

Nhà nghiên cứu về ngôn ngữ Himmelmann phản đối: "Tôi cho rằng một ngôn ngữ thống nhất toàn cầu là điều không thể. Nếu như ngôn ngữ chỉ là phương tiện thông tin, thì đã có một thứ tiếng nói toàn cầu từ lâu rồi. Nhưng ngôn ngữ cũng có chức năng tạo văn hóa và vì thế mà có tiếng nói khác nhau".

Nhà ngôn ngữ học so sánh việc ghi chép lại một ngôn ngữ – tức thành phần phi vật chất của văn hóa với việc bảo tồn một thành tựu văn hóa hữu hình: Mặc dù kim tự tháp không còn được sử dụng cho những mục đích nguyên thủy nữa, chúng vẫn còn đứng trong sa mạc ngày hôm nay - và không ai lại có ý nghĩ phải giật sập chúng đi.

Tái sinh một ngôn ngữ phụ thuộc vào người dân bản địa

"Những nhà ngôn ngữ học chỉ có thể góp một phần vào việc bảo tồn tiếng nói", bà Silvia Kutscher từ Viện ngôn ngữ học của Đại học Cologne nói. "Thí dụ như viết lại văn phạm. Điều đó có thể tạo thêm động lực và tự tin. Nhưng tái sinh một ngôn ngữ phụ thuộc vào người dân bản địa. Phải chính họ mới làm được."

Hồi sinh một ngôn ngữ cũng có thể thành công, thí dụ như tiếng Hebrew. Cùng với việc thành lập "Hội đồng ngôn ngữ Hebrew" trong năm 1889, việc phục sinh cho ngôn ngữ của Kinh Thánh được bắt đầu. Ngày nay tiếng Hebrew được hằng triệu người sử dụng như tiếng mẹ đẻ.
Loading...
TIN CŨ HƠN
Thomas Edison & những phát minh vĩ đại

Thomas Edison & những phát minh vĩ đại

Thomas Edison là nhà khoa học, nhà sáng chế và một thương nhân đã phát minh ra rất nhiều thiết bị có ảnh hưởng tới cuộc sống của chúng ta.

Đăng ngày: 01/04/2025
Người đầu tiên tìm ra thuốc điều trị bệnh phong là một nhà khoa học nữ

Người đầu tiên tìm ra thuốc điều trị bệnh phong là một nhà khoa học nữ

Alice Augusta Ball sinh ngày 24/7/1892 tại Seattle, Washington, Mỹ có mẹ là bà Laura, một nhiếp ảnh gia và bố là ông James P. Ball, Jr., một luật sư.

Đăng ngày: 29/03/2025
GS Ngô Bảo Châu và bổ đề Langlands

GS Ngô Bảo Châu và bổ đề Langlands

Những ngày gần đây cả dân tộc hân hoan về việc GS Ngô Bảo Châu – nhà toán học Việt Nam nhận giải thưởng toán học danh giá nhất trên thế, huy chương Fields. Nhiều người muốn biết nội dung công trình của anh, nhưng đây là việc không dễ dàng...

Đăng ngày: 20/03/2025
Bí mật ít biết về Leonardo da vinci

Bí mật ít biết về Leonardo da vinci

Leonardo da Vinci, một thiên tài, một nhà sáng chế vĩ đại người Ý. Một số tuyệt tác, sáng chế của ông được cả thế giới biết đến nhưng còn một số sự thật thú vị về cuộc đời và sự sáng tạo của Lenardo ít được mọi người biết đến.

Đăng ngày: 14/03/2025
Những nhà khoa học vĩ đại hy sinh thân mình vì sự nghiệp

Những nhà khoa học vĩ đại hy sinh thân mình vì sự nghiệp

Phần lớn trong số này là những nhà khoa học nổi tiếng, phát minh của họ đã làm thay đổi thế giới.

Đăng ngày: 12/03/2025
Ngày 8/3: Tìm hiểu về những người phụ nữ đã góp phần làm thay đổi thế giới

Ngày 8/3: Tìm hiểu về những người phụ nữ đã góp phần làm thay đổi thế giới

Ngày Quốc tế Phụ nữ 8/3 đang đến gần, hãy cùng chúng tôi điểm lại  thông tin và hình ảnh của 7 người phụ nữ có những đóng gớp lớn lao làm thay đổi lịch sử thế giới.

Đăng ngày: 09/03/2025
Chuyện thú vị về những phát minh

Chuyện thú vị về những phát minh

Từ thuyết tương đối, hình học tọa độ đến chiếc lò vi sóng hay miếng giấy ghi nhớ... đều mang trong nó một câu chuyện thú vị về hành trình "tìm ra rồi" của các nhà khoa học.

Đăng ngày: 03/03/2025
Tiêu điểm
Khoa Học News