Con người bắt đầu nấu ăn từ khi nào?

Từ khi nào con người biết dùng lửa để nướng chín thức ăn? Các nhà khảo cổ học và sinh vật học đã tìm ra câu trả lời cho bí ẩn này.

Nấu chín thức ăn là việc làm rất quan trọng. Một số nhà nghiên cứu cho rằng việc này đã giúp tổ tiên loài người hấp thụ được nhiều năng lượng và dưỡng chất hơn, giúp bộ não phát triển hơn.

Chính xác vào thời gian nào thì không ai biết, nhưng bằng chứng chỉ ra con người đã nấu ăn chắc chắn ít nhất từ cách đây 50.000 năm và có thể là cách đây 2 triệu năm. Các bằng chứng được tìm thấy trong lĩnh vực khảo cổ và sinh học.

Dấu vết của những đống lửa do con người đốt lên và xương động vật cháy có thể làm sáng tỏ câu hỏi về thời điểm con người biết nấu chín thức ăn. (Ảnh minh họa: AI).

Một trong những bằng chứng khảo cổ của việc nấu ăn là hạt tinh bột đã nấu chín được tìm thấy trong cao răng của những mẫu vật răng người 50.000 năm trước, còn trước đó nữa con người đã biết làm chín thức ăn hay chưa thì bằng chứng chưa rõ ràng.

Nhìn chung, các nhà khoa học thường tìm kiếm bằng chứng của việc con người biết kiểm soát lửa, nhưng bằng chứng này không nhất thiết là bằng chứng duy nhất của việc nấu nướng, chẳng hạn như con người có thể đã đốt lửa để sưởi ấm hoặc tạo ra các công cụ cần thiết.

Giáo sư Bethan Linscott ở Trường đại học Oxford, Anh, chuyên gia địa hóa học khảo cổ, cho biết có rất nhiều bằng chứng của lửa cháy trong các di tích khảo cổ, nhưng vấn đề là cần làm rõ được lửa đó là do con người cố tình đốt hay do cháy rừng.

Điều hoàn toàn có thể xảy ra là có một đám cháy rừng và người vượn nhặt một cành cây đang cháy âm ỉ, tận dụng nó để đốt lửa nấu nướng hoặc chế tác dụng cụ. Một trong những điều cốt lõi khi tìm kiếm bằng chứng của việc biết kiểm soát lửa là một cấu trúc cháy nhân tạo.

Vì thế, những hòn đá xếp thành vòng tròn và có ít tro ở giữa có thể là sỏi thực vật, hay các cấu trúc silic hình thành từ thực vật chết đã lâu, cùng với các đồ dùng, dụng cụ bị cháy.

Các nhà nghiên cứu đã tìm thấy những dụng cụ này ở nhiều nơi sinh sống của loài người đứng thẳng, có nghĩa là loài người trước đó đã từng dùng lửa.

Một nhóm nghiên cứu đã tìm thấy trong hang Qesem ở Israel bằng chứng của một lò sưởi 300.000 năm tuổi ở gần những đống xương của động vật bị giết làm thịt, và trong hang động ở Suffolk, Anh, một lò sưởi 400.000 năm tuổi chứa xương cháy và đá lửa.

Ngược thời gian xa hơn nữa, tro than trong hang Wonderwerk ở Nam Phi cũng có thể là bằng chứng của việc nấu nướng từ cách đây một triệu năm. Hang này nằm sâu tận 30 mét nên lửa cháy ở đây khó có thể là ngọn lửa của một quá trình tự nhiên, mà khả năng lớn là do người tiền sử đã biết nhóm lửa.

Bằng chứng tương tự với 1,6 triệu năm tuổi cũng xuất hiện ở Kenya.

Ở địa điểm khảo cổ tại Gesher Benot Ya'aqov, Israel, các nhà nghiên cứu còn tìm thấy các vòng tròn xếp bằng đá rất giống với bếp lửa cùng với nhiều xương cá có dấu hiệu được làm chín bằng nhiệt. Những tàn tích này được xác định niên đại 780.000 năm.

Bên cạnh các bằng chứng khảo cổ, bằng chứng sinh học cho thấy thời điểm con người ăn thức ăn chín thông qua sự tiến hóa đột ngột trong cơ thể.

Loài người là một loài động vật khác với tất cả các loài khác trên Trái Đất ở chỗ cơ thể chúng ta thích nghi với việc ăn thức ăn chín. Ví dụ trong một nghiên cứu về những người ăn thức ăn sống, các nhà nghiên cứu nhận thấy những người này có xu hướng giảm cân và 1/3 số phụ nữ tham gia nghiên cứu ngừng có kinh nguyệt.

 Việc nấu chín thức ăn bắt đầu diễn ra khoảng 1,9 triệu năm trước. (Ảnh minh họa: AI).

Vậy câu hỏi đặt ra là khi nào thì con người bắt đầu biết dùng lửa? Câu trả lời là có lẽ cả trước khi loài người hiện đại xuất hiện. Người đứng thẳng là loài người đầu tiên có ít đặc điểm giống linh trưởng hơn và nhiều đặc điểm giống người hiện đại hơn. Một số đặc điểm này cho thấy có thể người đứng thẳng là loài người đầu tiên biết nấu chín thức ăn.

Một điểm khác biệt cơ bản giữa loài người và các loài linh trưởng họ hàng là kích cỡ của ruột. Vì thức ăn nấu chín cần ít hoạt động tiêu hóa hơn nên ruột của chúng ta nhỏ hơn ruột các loài linh trưởng họ hàng, đồng thời dạ dày của chúng ta cũng nhỏ hơn nên bụng chúng ta cũng phẳng hơn chứ không phình ra, nhất là sau khi ăn, như những loài kia.

Để chứa đựng được bộ lòng to, các loài linh trưởng không phải là người có khung chậu rộng và các xương sườn khung to và nở rộng. Tổ tiên loài người chúng ta đã mất đi những đặc điểm này từ cách đây 2 triệu năm.

Một đặc điểm sinh học khác là bộ hàm nhai trong quá trình tiến hóa loài người. Bộ hàm của người không lớn như của các loài linh trưởng khác. Điều này cũng khớp với nhận định là đột nhiên có một thay đổi nào đó xảy ra với chế độ ăn uống, mà cụ thể là thức ăn trở nên dễ nhai hơn vì mềm hơn.

Điều này xảy ra cách đây khoảng 1,8 triệu năm, cũng khá khớp so với thời điểm của bộ khung xương tiến hóa.

Như vậy, tổng hợp lại câu chuyện ở đây là việc nấu chín thức ăn bắt đầu diễn ra khoảng 1,9 triệu năm trước ở những loài giống với chúng ta nhất trong quá trình tiến hóa, tức là loài người đứng thẳng.

Các nhà khoa học cho rằng chính việc ăn thức ăn chín và biết đốt lửa là nguyên nhân tiến hóa vượt bậc của loài người đứng thẳng.

Nhưng nếu không có bằng chứng của việc biết kiểm soát, tức là biết tự đốt lửa chứ không chỉ tận dụng lửa của các đám cháy rừng, từ lâu như vậy thì nhận định rằng người đứng thẳng là loài người đầu tiên biết nấu ăn vẫn là một chủ đề gây tranh cãi.

Giáo sư Linscott nói rằng: "Các nhà nghiên cứu vẫn tiếp tục tìm hiểu vấn đề này và tôi cho rằng họ sẽ vẫn tiếp tục tìm hiểu rất lâu nữa, và tôi không biết liệu rồi họ có thể xác định được chính xác thời điểm nào hay không".

• Bằng chứng về loài người khác thông minh, săn quái thú ở "vườn địa đàng"
• Những sự thật không ngờ về thời "ăn lông ở lỗ"
• 10 bí ẩn về con người thời tiền sử