Dùng máu đỉa tìm “kỳ lân châu Á”

Con Sao la - một loài thú móng guốc quý hiếm - được ví là con “Kỳ lân châu Á”, vì nhiều người cho rằng nó chỉ còn trong truyền thuyết, đã được các nhà khoa học tìm ra một cách “ly kỳ” từ việc phân tích các ADN lấy từ máu trong ruột đỉa ở địa phương.

 >>> Sao la - phát hiện ấn tượng 100 năm qua

Các nhà khoa học đã biết rằng ADN của một loài động vật có vú mà đỉa từng hút máu, được lưu trữ trong ruột đỉa trong thời gian đủ dài để từ đó truy nguyên ra loài vật đó. Để khẳng định xem phương pháp này có thể áp dụng được không, họ đã bắt 26 con đỉa nuôi bằng máu dê trong 4 tháng liền. Từng thời gian một, họ lấy máu đỉa ra, nhân bản bằng phương pháp PCR và phân tích. Kết quả là đã phát hiện ra ADN trong ty lạp thể DNA của dê. Chứng tỏ, đây là phương pháp có hiệu quả để truy tìm con vật huyền thoại.

Các đồng nghiệp người Việt đã giúp họ thu thập những con đỉa nhỏ có tên khoa học là Haemadipsa, sống trên vùng nghi ngờ là vẫn còn sót lại những con Sao la sinh sống, trên dãy Trường Sơn (Trung Bộ), và gửi ra nước ngoài phân tích ADN. 21 trong số 25 con đỉa đã tìm được ADN của nhiều loài động vật có vú có nguồn gốc khác nhau. Trong mỗi con đỉa chỉ có ADN của một loài động vật cụ thể, của một lần hút máu cuối cùng. Một mẫu lạ được coi là của Sao la.

Công nghệ tìm kiếm vừa được công bố trên tạp chí
Current Biology và tóm tắt trên trang mạng NatureNews

Tuy chưa tìm được nơi ở chính xác của Sao la, nhưng các nhà khoa học tin rằng những kết quả của thí nghiệm là tích cực. Họ hy vọng tìm thấy ADN của loài động vật móng guốc ngón lẻ loại hiếm này nếu như mở rộng diện tích vùng nghiên cứu. Các nhà khoa học cho rằng Sao la, bò rừng, linh dương không thể vượt qua biên giới Việt Lào.

Sau đó, các nhà khoa học vô tình nhìn thấy hộp sọ của loài vật họ đang tìm kiếm treo trên vách của ngôi nhà một người dân địa phương săn được năm 1993. Sau khi ăn thịt con vật, người đi săn đã giữ lại sọ của nó làm vật trang trí trong nhà.

Bức ảnh đầu tiên của Sao la còn sống được chụp vào năm 1996, khi người địa phương bắt được vài con. Nhưng vài thập kỷ qua chẳng ai thấy con Sao la nữa. Mãi đến năm 2010, người dân địa phương mới bắt được một con Sao la cái, vì nuôi nhốt nên vài ngày sau nó đã chết. Đây là loại chỉ còn lại một vài cá thể, được liệt vào loại cực kỳ nguy cấp, có nguy cơ tuyệt chủng.

Thật sự là khó khăn trong nghiên cứu những loài còn sót lại sống ẩn náu và số lượng cực kỳ ít. Trước khi phát hiện ra phương pháp truy tìm chúng nhờ vết máu chứa ADN từ ruột đỉa, một trong những tác giả là Nicholas Wilkinson, đã thất bại trong việc thử tìm Sao la bằng cách bố trí những máy quay phim tự động, thậm chí dùng cả chó săn để lùng sục. Nay các tác giả tin rằng sau 10 năm hoàn thiện thì phương pháp dựa trên ADN để tìm kiếm dấu vết các loài trong môi trường sẽ trở thành phương pháp chủ yếu để dò tìm ra một loài mới.

Để có được thông tin về nơi sinh sống của những loài động vật quý hiếm, đôi khi các nhà khoa học áp dụng các phương pháp phi truyền thống. Chẳng hạn gần đây các nhà động vật học đã dùng những con rận màu hồng để nghiên cứu quần thể vượn cáo ở Madagascar.