Trí nhớ của chúng ta có đáng tin như chúng ta tưởng?

Mặc dù thật khó tin, nhưng nhìn chung, trí nhớ của chúng ta không đáng tin cậy như chúng ta nghĩ.

• Vì sao con người đột nhiên mất trí nhớ?
  
• Nghe hay nhìn giúp bạn nhớ lâu hơn?

Trí nhớ của con người có đang tin cậy không?

Trí nhớ của chúng ta cực kỳ dễ bị ảnh hưởng bởi những gợi ý. Đó là thứ có thể tạo ra những ký ức về những sự việc không thực sự xảy ra với chúng ta.

Thông thường chúng ta hay gặp những sai lệch ký ức về những sự việc thông thường, ví dụ như, trong ký ức, bạn mang chìa khóa vào nhà và treo trong nhà bếp, trong khi thực tế thì bạn để trong xe.

Ảnh minh họa (Nguồn: internet)

"Sự sai lệch ký ức" có thể gây ra những hệ quả nghiêm trọng. Các nhà nghiên cứu nhận thấy rằng "sự sai lệch ký ức" có thể dẫn đến sự kết án sai lầm, thường thì do nhận dạng sai các đối tượng tình nghi hay nhớ sai các chi tiết khi bị thẩm vấn.

Sau đây là một ví dụ điển hình về trường hợp này.

Một người đàn ông có tên Steve Titus, 31 tuổi, sống tại Seatle, bang Washington. Ông là một quản lý nhà hàng và đã đính hôn với Gretchen. Vào một đêm khi cả hai người đang đi tới nhà hàng, xe của Steve bị cảnh sát và tấp vào lề vì chiếc xe của anh giống với chiếc xe của hung thủ đã cưỡng hiếp một cô gái đi nhờ xe trước đó và vì Steve cũng khá giống với hung thủ. Sau đó cảnh sát chụp hình anh và đưa cho cô gái xem thì cô nói “Người này giống nhất”.

Sau đó Steve Titus bị khởi tố. Trong phiên tòa Steve Titus bị kết án về tội cưỡng dâm sau khi nạn nhân bước lên bục và khẳng định “Tôi hoàn toàn chắc chắn đây là gã đàn ông đó". Phiên tòa kết thúc, Steve bị giải vào nhà giam.

Trong lúc bị giam cầm, anh đã gọi điện đến một tạp chí địa phương và nhờ giúp đỡ. Lời kêu cứu của anh đã thu hút sự quan tâm một nhà báo điều tra. Người này cuối cùng đã tìm ra hung thủ. Và kẻ này cuối cùng đã thú nhận cùng với 50 vụ cưỡng hiếp khác. Sau khi thông tin này được cung cấp cho tòa, Steve Titus được trắng án.

Theo Elizabeth Loftus, một nhà nghiên cứu về ký ức, nguyên nhân của trường hợp này chính là do sự sai lệch về ký ức.

"Sự sai lệch ký ức" có nghĩa gì?

"Sự sai lệch ký ức" chính là thêu dệt và bóp méo ký ức và tạo ra những sự kiện không thực sự xảy ra. Người ta thường nghĩ về "ký ức" như một cái máy quay phim lưu lại mọi thứ cách chính xác và chân thực. Trong thực tế, ký ức thường sai lầm. Người ta có thể hoàn toàn tự tin rằng ký ức của họ chính xác, nhưng không có gì đảm bảo rằng một ký ức nào đó của họ đúng cả.

Trong nghiên cứu của mình bà Elizabeth đã chứng tỏ, các gợi ý có thể gây ra sự sai lệch ký ức. Và bà cũng cho thấy rằng, những ký ức bị thêu dệt nên này càng ngày càng trở nên sống động hơn. Qua thời gian, ký ức dần trở nên bị bóp méo và bắt đầu thay đổi. Trong một số trường hợp, ký ức ban đâu có thể bị thay đổi để kết hợp với một thông tin hay một trải nghiệm mới.

Ảnh minh họa (Nguồn: Internet)

Nghiên cứu sau đây của Elizabeth đã cho thấy ký ức có thể bị thêu dệt dễ dàng như thế nào. Trong thí nghiệm này, các tình nguyện viên tham gia sẽ xem một đoạn video về một vụ tai nạn xe hơi và sau đó sẽ được hỏi về những gì họ thấy trong đoạn video đó.

Một vài tình nguyện viên được hỏi “Chiếc xe chạy nhanh cỡ nào khi va (smash) vào nhau?”, một số khác cũng được hỏi cùng một câu như vậy nhưng từ “smash” được thay bằng từ “hit”. Một tuần sau, những người được hỏi câu có chữ “smash” nói rằng họ thấy cảnh kính vỡ trong đoạn video trong khi chẳng có mảnh kính nào vỡ cả.

Trong một thí nghiệm khác, chúng tôi cho các tình nguyện viên xem một đoạn phim về một chiếc xe bị tai nạn giao thông khi băng qua giao lộ có một biển báo đừng. Khi chúng tôi hỏi các tình nguyện viên kèm theo các gợi ý về một biển báo đường ưu tiên, câu trả lời chúng tôi nhận được là họ có thấy biển báo đường ưu tiên tại giao lộ chứ không phải biển báo dừng.

Bà Elizabeth cũng cho thấy rằng, kí ức sai lệch hình thành khi thời gian đủ lâu để ký ức thực sự phai mờ đi. Trong các thí nghiệm kể trên, thời gian giữa sự việc và lần phỏng vấn đóng một vai trò trong việc tạo nên ký ức sai lệch ở các tình nguyện viên. Nếu các tình nguyện viên được hỏi ngay sau khi xem xong đoạn video, có thể họ sẽ ít bị ảnh hưởng bởi các thông tin sai lệch hơn.

Mặc dù thật khó tin, nhưng nhìn chung, trí nhớ của chúng ta không đáng tin cây như chúng ta nghĩ. Sự sai lệch ký ức có thể xảy ra đối với cả những người có trí nhớ tốt.