Vì sao năm 2023 có tới 2 tháng 2 âm lịch?

Năm âm lịch Quý Mão (2023) là năm nhuận và có 2 tháng 2 nhưng lý do đằng sau là gì?

Mặc dù dương lịch (lịch Gregory) đã được áp dụng rộng rãi nhưng ảnh hưởng của lịch cổ (hay gọi là âm lịch) vẫn rất sâu rộng đối với văn hóa Việt Nam. Âm lịch được dùng xác định các ngày đầu tháng, ngày Rằm, các ngày lễ, Tết, Trung thu...

Là thành quả nghiên cứu sâu sắc, lâu dài của người xưa, lịch âm (gọi đúng là lịch âm dương vì có sử dụng cả chu kỳ Trái đất quay quanh Mặt trời chứ không chỉ tương tác với Mặt trăng), có nhiều điều huyền cơ ảo diệu và chưa thực sự dễ hiểu với "dân ngoại đạo". Nhiều người thắc mắc tại sao lại có năm nhuận âm lịch và làm thế nào để biết tháng nhuận rơi vào tháng mấy?

Để trả lời các câu hỏi này, chúng ta cần nắm rõ một vài khái niệm trước, đó là điểm sóc, hoàng đạo và trung khí.

Điểm sóc: Thời điểm mà Mặt trăng, Mặt trời và Trái đất cùng nằm trên một đường thẳng, Mặt trăng nằm ở giữa và quay nửa tối về phía Trái đất. Đây là thời điểm trăng non, giúp xác định ngày đầu tiên của tháng âm lịch. Khoảng cách giữa 2 điểm sóc là 29,53 ngày.


Điểm sóc là khi Mặt trăng nằm giữa đường thằng giữa Trái đất và Mặt trời, quay nửa tối về phía Trái đất.

Hoàng đạo: là một khái niệm được sử dụng trong thiên văn học và chiêm tinh học để chỉ đường đi mà Mặt trời di chuyển trên quỹ đạo xung quanh Trái đất. Tất nhiên vì thực tế là Trái đất xoay quanh Mặt trời, nên nói dễ hiểu nó là một đường ảo được chia thành 12 phần bằng nhau.


Ecliptic: hoàng đạo, đường di chuyển tưởng tượng của Mặt trời trên thiên cầu.

Trung khí: Đơn giản là các điểm mốc chia hoàng đạo thành 12 phần bằng nhau. Trong đó, có 4 trung khí quan trọng nhất mà ai cũng nên biết là xuân phân, hạ chí, thu phân, đông chí.

Khi nắm được những điểm này, ta đi vào câu hỏi đầu tiên: Tại sao phải có năm nhuận âm lịch?

Trước hết, lịch âm dựa vào Mặt trăng để chia tháng, mỗi tuần trăng là 1 tháng và ngày bắt đầu là ngày có thời điểm sóc. Mỗi tuần trăng dài 29,53 ngày, vậy nên để dễ tính, người ta quy ước mỗi tháng âm lịch có 29 hoặc 30 ngày. Tháng âm có 30 ngày là "tháng đủ" và tháng có 29 ngày là "tháng thiếu".

Do 1 tháng âm trung bình dài 29,53 ngày, nên 12 tháng sẽ dài 354,36 ngày, còn kém năm dương lịch khoảng 10 ngày. Để 2 lịch không bị lệch nhau quá nhiều qua thời gian, người ta tiếp tục sử dụng phương pháp "tháng nhuận", tức cứ 2 hoặc 3 năm/lần, sẽ có 1 năm âm lịch dài 13 tuần trăng. Năm âm lịch nhuận sẽ có tới 384-385 ngày.

Để biết năm nào là năm nhuận không khó. Người xưa đã quy ước cứ 19 năm thì có 7 năm nhuận. Các năm nhuận sẽ rơi vào năm số 3, 6, 9, 11, 14, 17, 19 của chu kỳ 19 năm. Để biết năm nào nhuận, cứ lấy năm dương của nó chia cho 19, ra số dư tương ứng 3, 6, 9, 11, 14, 17, 19 thì đó là năm nhuận.

Năm 2023 chia 19 dư 9, vậy nên năm âm lịch tương ứng của nó tức Quý Mão là năm nhuận.

Tiếp theo, ta đi tìm tháng nhuận âm lịch - tức là tháng được lặp lại để năm nhuận có 13 tháng. Việc này thực ra cũng không khó, chỉ cần biết tháng nào không có trung khí thì tháng đó có thể dùng làm tháng nhuận.

Nếu trong năm có nhiều tháng âm lịch không chứa trung khí thì ta lấy tháng đầu tiên không có trung khí sau đông chí làm tháng nhuận. Tháng Giêng và tháng Chạp thì là ngoại lệ, không bao giờ nhuận. Do năm nay tháng 2 âm lịch thỏa mãn các điều kiện trên, nên theo quy ước được lặp lại làm tháng nhuận.

TIN CŨ HƠN
Vì sao chim gõ kiến gõ mãi mà không… nhức đầu?

Vì sao chim gõ kiến gõ mãi mà không… nhức đầu?

Khi tán tỉnh bạn tình, chim gõ kiến cần thực hiện nhiều hơn 12.000 cú gõ một ngày. Tuy nhiên, chúng vẫn “tỉnh táo” để chinh phục đối phương.

Đăng ngày: 07/10/2025
Vì sao châu chấu sa mạc không thể diệt?

Vì sao châu chấu sa mạc không thể diệt?

Sau khi tàn phá mùa màng ở Đông Phi và Trung Đông, những đám mây châu chấu tiếp tục di chuyển sang nhiều khu vực, chúng buộc nhiều máy bay phải chuyển hướng.

Đăng ngày: 07/10/2025
Vì sao họ tên người ở thời Tam quốc chỉ có 2 chữ? Phía sau là luật lệ quy định chế độ đặt tên cực kỳ nghiêm ngặt

Vì sao họ tên người ở thời Tam quốc chỉ có 2 chữ? Phía sau là luật lệ quy định chế độ đặt tên cực kỳ nghiêm ngặt

Những ai xem "Tam quốc diễn nghĩa" có lẽ đều có một thắc mắc: Vì sao thời Tam quốc, đa số họ tên người đều chỉ có 2 chữ? Tiêu biểu như Tào Tháo, Lưu Bị, Quan Vũ, Triệu Vân…

Đăng ngày: 05/10/2025
Tại sao mèo Maine Coon rất đẹp, nhưng lại có ít người nuôi?

Tại sao mèo Maine Coon rất đẹp, nhưng lại có ít người nuôi?

Mèo Maine Coon là giống mèo sở hữu vẻ ngoài rất đẹp và có phần hơi giống với những con sư tử, nó là niềm mơ ước của nhiều người nuôi mèo, tuy nhiên không phải ai cũng dám nuôi loài vật đẹp đẽ này.

Đăng ngày: 05/10/2025
Tại sao núi lửa dưới biển không bị nước biển dập tắt?

Tại sao núi lửa dưới biển không bị nước biển dập tắt?

Chúng ta đều biết được rằng nước có thể dập tắt được lửa, không ở đâu nhiều nước bằng đại dương. Thế nhưng tại sao nước ở đó vẫn không thể dập tắt được núi lửa?

Đăng ngày: 05/10/2025
Tại sao một thìa vật chất trong một ngôi sao neutron lại có thể nặng tới 100 triệu tấn?

Tại sao một thìa vật chất trong một ngôi sao neutron lại có thể nặng tới 100 triệu tấn?

Khối lượng mỗi cm3 có thể lên tới hơn 100 triệu tấn và một muỗng canh vật chất nặng tương đương một quả núi trên Trái đất.

Đăng ngày: 04/10/2025
Lý giải “tướng phu thê” theo góc độ khoa học: Vì sao nhiều người yêu nhau trông giống nhau một cách kỳ lạ?

Lý giải “tướng phu thê” theo góc độ khoa học: Vì sao nhiều người yêu nhau trông giống nhau một cách kỳ lạ?

Theo quan niệm dân gian, những cặp vợ chồng chung sống với nhau sẽ có tướng phu thê tức là có những điểm tương đồng trên khuôn mặt. Vậy tướng phu thê có thật hay không và tại sao lại các cặp vợ chồng lại có tướng phu thê?

Đăng ngày: 04/10/2025
Khoa Học News