Con người không thể dự đoán được sự tiến hóa của chính mình

Những thay đổi trong công nghệ hiện đại sẽ đẩy quá trình tiến hóa của con người đi theo những hướng mà chúng ta không thể lường trước được.

Người Neanderthal - họ hàng gần với con người hiện đại có mũi dày, hộp sọ dài, cấu trúc xương lớn, có thể có tóc đỏ và da lốm đốm tàn nhang. Khi đi trên tàu điện ngầm, có thể bạn sẽ không chú ý đến những người có hình dáng như vậy nhưng chắc chắn, bạn sẽ ngoái lại lần nữa để nhìn cho rõ nếu vô tình bắt gặp những người dân du mục có làn da sẫm màu và mắt xanh nhạt. Những người dân du mục này sống phổ biến ở châu Âu từ 7.000 đến 8.000 năm trước.

Họ di cư từ Trung Đông trong nhiều thế kỷ và bây giờ họ trông giống như hầu hết dân số Nam Âu ngày nay với đôi mắt nâu, da sáng màu hơn

Những người nông dân đầu tiên sống dựa vào sữa, có gene dung nạp lactose mà hầu như không hề thấy xuất hiện ở cư dân du mục ngày xưa. Họ ăn ít thịt và ăn nhiều tinh bột hơn những người châu Âu ăn thịt cổ đại. Họ uống sữa và phơi nắng để hấp thụ vitamin D - vì thế họ có làn da sáng màu hơn. Còn những người da đen, mắt xanh đã hoàn toàn biến mất khỏi châu Âu khi những kẻ xâm lược tràn vào nơi này.

Đây là câu chuyện miêu tả quá trình tiến hóa cực kì nhanh chóng ở loài người. Lối sống mới - tập trung vào trồng trọt và chăn nuôi (chứ không còn săn bắn như trước) đã dẫn đến sự phát triển nhanh chóng của các gen để thích nghi với nền văn hóa mới. Tổ tiên da đen của con người - có lẽ có nguồn gốc ở châu Phi, dường như sẽ gặp bất lợi nếu thu nhận năng lượng từ hạt ngũ cốc chứ không phải từ thịt động vật hoang dã, giàu vitamin D.

Không thể đoán trước sự tiến hóa của con người. (Ảnh: Nik.vuk).

Khi nhắc đến thuyết tiến hóa của Charles Darwin, chúng ta thường nghĩ quá trình này diễn ra rất chậm rãi: tự nhiên chọn những sinh vật có khả năng thích nghi tốt nhất để sinh sản, nhân lên và sống sót trong bất kỳ hệ sinh thái nào. Quá trình này còn được gọi là “sự chọn lọc tự nhiên”. Có thể hiểu đơn giản là những sinh vật thích nghi tốt nhất với các hoàn cảnh cụ thể, sẽ truyền nhiều gen mang đặc tính này cho thế hệ tiếp theo.

Những thay đổi vĩnh viễn - giống như chúng ta thấy trong hồ sơ hóa thạch, thì mất nhiều thời gian hơn. Chỉ cần nhìn vào ví dụ của loài Hyracotherium chúng ta sẽ rõ. Đây là một loài vật có vú sống ở rừng, có kích cỡ bằng con chó con, chúng dần dần mất đi các ngón chân ở các bên (bốn cái ở hai chân trước và ba cái ở chân sau) khi phần thân của nó phát triển. Phải mất 55 triệu năm để loài này phát triển thành loại ngựa to lớn, có móng guốc đơn và ăn cỏ mà chúng ta biết ngày nay.

Nhưng đôi khi sự tiến hóa diễn ra nhanh hơn, như hai nhà sinh vật học Peter và Rosemary Grant tại Trường Đại học Princeton ở New Jersey đã cho thấy trong nghiên cứu về chim họ sẻ Galapagos của họ. Những chiếc mỏ nhỏ có thể trở nên lớn hơn - chỉ trong vòng một thế hệ, tùy thuộc vào điều kiện khí hậu và loại thực phẩm được tìm thấy trên những hòn đảo khắc nghiệt này. Những con chim mỏ nhỏ có thể bị tuyệt chủng, trong khi các con mỏ lớn lại chiếm ưu thế - ít nhất là trong một khoảng thời gian nhất định.

Nhưng những thay đổi nhanh chóng này không tồn tại mãi mãi. Ông Grants đã chứng kiến toàn bộ quá trình tiến hóa và ông thấy nó cứ thay đổi rồi trở lại như cũ, quá trình này cứ lặp đi lặp lại. Bởi vì khi có sự thay đổi trong thức ăn một lần nữa, những chiếc mỏ lớn hóa ra vô dụng, và lại có sự tái xuất hiện của chim mỏ nhỏ. Quá trình thay đổi nhỏ diễn ra trong khoảng thời gian ngắn được gọi là “tiến hóa vi mô”.

Hai nhà sinh học tiến hóa - David Lahti thuộc trường Đại học Queens và Paul W Ewald thuộc Đại học Louisville đều cho rằng không có gì bất thường trong quá trình này. Những thay đổi nhanh chóng - thoáng qua hoặc kéo dài - đơn giản chỉ phản ánh cường độ của sự lựa chọn: loài săn mồi, nóng, lạnh, ký sinh trùng. Những thời điểm khó khăn khiến một số loài tuyệt chủng nhưng lại khiến một số khác phát triển cực nhanh.

Nhưng để có một sự tiến hóa nhanh, bạn phải có đủ sự biến đổi di truyền trong vùng gen tiềm ẩn để việc lựa chọn có thể diễn ra. Giống như những người nông dân châu Âu thời cổ đại đã nhanh chóng thay thế nhóm người du mục. Da sáng màu áp đảo gen da sậm màu bởi vì những gen này phù hợp hơn với môi trường châu Âu và lối sống mới.

Ông Lahti cũng nói thêm rằng đối với con người, việc lựa chọn xã hội trở nên rất quan trọng: sự hiện diện của các nhóm thù địch và khả năng hợp tác đã tạo ra sự phức tạp trong xã hội và sự tiến hóa của bộ não người. Chúng ta không biết liệu mối liên hệ giữa nhóm dân du mục châu Âu và nông dân Trung Đông là thân thiện hay thù địch. Có thể, ở châu Âu cổ đại, đã có những cuộc đụng độ; cũng có thể, đã có những cuộc trao đổi ôn hòa. Tất cả những gì chúng ta thấy chỉ là kết quả của sự thâm nhập một bộ đặc tính vào một nhóm người, và chúng “ăn đời ở kiếp” trong nhóm người đó.

Dĩ nhiên, tóc vàng và da sáng là đặc điểm nhận dạng của dân cư châu Âu sống ở xa phía Bắc, còn làn da nhợt nhạt có thể là một sự thích ứng với sự thiếu hụt vitamin D, còn da sẫm màu vẫn nổi trội trong điều kiện thời tiết nắng nóng. Khi khí hậu thay đổi, có lẽ sẽ có nhiều sự biến đổi, thích nghi ở con người mà chúng ta không thể nào dự đoán trước được.

Sự tiến hóa của con người và các lực lượng tạo ra nó sẽ không bao giờ dừng lại. Một số người ưa chuộng thuyết di truyền, và con cái của họ sẽ có nhiều khả năng sống sót hơn. Đó là bản chất của sự lựa chọn tự nhiên. Và do đó sự thích ứng và sự tiến hóa của con người luôn luôn diễn ra.

Là một loài trong tự nhiên, không thể nói rằng chúng ta đang tiến triển theo một hướng đặc biệt - đầu lớn hơn và các bộ phận to ra - như các bộ phim khoa học viễn tưởng vẫn vẽ ra. Tuy nhiên, ở cấp độ nhỏ hơn, việc thích ứng và lựa chọn tự nhiên luôn luôn hoạt động. Chúng biển đổi để con người có thể đối phó với những loại bệnh tật mới, biến đổi khí hậu, các quy trình lựa chọn xã hội mới. Và hiện nay, chúng ta cũng không thể nào "nhìn thấy" quá trình đó xảy ra như thế nào.

• 15 hình ảnh siêu hài hước về sự tiến hoá trong cuộc sống con người qua thời gian
• Quá trình hình thành và tiến hóa của sự sống trên Trái Đất

Từ khóa liên quan:

sự tiến hóa

sự chọn lọc tự nhiên

thuyết tiến hóa

sự tiến hóa của con người

tiến hóa vi mô