Điều gì xảy ra nếu một ngôi sao phát nổ gần Trái đất?
Câu trả lời không đơn giản và phụ thuộc vào khoảng cách giữa ngôi sao phát nổ và hành tinh của chúng ta.
Hiện tượng các ngôi sao phát nổ, hay còn gọi là siêu tân tinh (supernova), luôn gây tò mò bởi sự bùng nổ mạnh mẽ, phát sáng rực rỡ có thể chiếu sáng cả một góc vũ trụ. Nhưng liệu những vụ nổ khổng lồ này có phải là mối đe dọa thực sự đối với Trái đất? Câu trả lời không đơn giản và phụ thuộc vào khoảng cách giữa ngôi sao phát nổ và hành tinh của chúng ta.
Sao có thực sự "phát nổ"?
Nếu xét rộng nghĩa, Mặt trời của chúng ta cũng "phát nổ" thường xuyên, đặc biệt trong các chu kỳ hoạt động mạnh. Các hiện tượng như bão Mặt trời hay sự phun trào khối vật chất vành nhật hoa (coronal mass ejection) là những vụ nổ nhỏ, phóng ra một lượng lớn hạt tích điện và bức xạ. Những sự kiện này thường chỉ gây nhiễu loạn sóng vô tuyến, dịch chuyển vệ tinh khỏi quỹ đạo, hoặc tạo ra các hiện tượng cực quang đẹp mắt. Tuy nhiên, nếu một bão Mặt trời lớn trực tiếp va chạm với Trái đất, nó có thể gây hỏng hóc nghiêm trọng cho hệ thống điện và công nghệ viễn thông. Đây là lý do tại sao các nhà khoa học luôn theo dõi sát sao hoạt động của Mặt trời.
Tinh vân Eta Carinae bao quanh một trong những ngôi sao lớn nhất trong Ngân Hà chúng ta sau một vụ bùng nổ vào thế kỷ 19
Nhưng những vụ "nổ" kiểu này chỉ là chuyện nhỏ. Một số ngôi sao lớn hơn nhiều so với Mặt trời có thể trải qua những vụ nổ siêu tân tinh – sự kiện đánh dấu sự kết thúc của một ngôi sao khổng lồ. Đây là một hiện tượng thiên văn cực kỳ dữ dội, khi ngôi sao phát sáng rực rỡ hơn toàn bộ thiên hà trong một thời gian ngắn, đồng thời giải phóng một lượng lớn năng lượng và bức xạ.
Khi nào siêu tân tinh thực sự trở thành mối nguy hiểm?
Một vụ siêu tân tinh chỉ thực sự nguy hiểm nếu nó xảy ra ở khoảng cách gần Trái đất. Khoảng cách "gần" ở đây thường được định nghĩa trong khoảng 30-50 năm ánh sáng. Nếu một ngôi sao phát nổ ở phạm vi này, bức xạ cực mạnh từ vụ nổ có thể đốt cháy bầu khí quyển, phá hủy tầng ozone và để lại Trái đất trơ trọi trước bức xạ tử ngoại từ Mặt trời. Hiệu ứng này có thể kéo dài hàng ngàn năm, gây ra những hậu quả nghiêm trọng cho sự sống.
Ngoài ra, các hạt proton và electron tốc độ cao từ vụ nổ sẽ liên tục "tấn công" Trái đất, làm tăng nguy cơ ung thư ở sinh vật và gây ra những biến đổi khí hậu khó lường. Nếu vụ nổ gần hơn, sức nóng và ánh sáng cực mạnh có thể làm tăng nhiệt độ Trái đất như thể chúng ta có một "Mặt trời thứ hai", dẫn đến sự sụp đổ của các hệ sinh thái toàn cầu.
Phần còn lại của Siêu tân tinh Kepler, siêu tân tinh mới nhất được biết đến trong thiên hà. Ở khoảng cách 20.000 năm ánh sáng, không có hậu quả tiêu cực nào đối với chúng ta.
Khoảng cách nào là an toàn?
Nếu một siêu tân tinh xảy ra ở khoảng cách hơn 200 năm ánh sáng, tác động của nó lên Trái đất sẽ rất nhỏ, gần như không đáng kể. Điều này là nhờ nguyên lý "nghịch đảo bình phương": cường độ bức xạ giảm theo bình phương khoảng cách. Ví dụ, một vụ siêu tân tinh cách Trái đất 200 năm ánh sáng sẽ chỉ nguy hiểm bằng 1/40 so với một vụ nổ cách chúng ta 30 năm ánh sáng.
May mắn thay, ngôi sao gần nhất có thể trở thành siêu tân tinh trong tương lai là Betelgeuse, với khoảng cách từ Trái đất khoảng 530 đến 900 năm ánh sáng – quá xa để gây ra bất kỳ ảnh hưởng nghiêm trọng nào. Dù vậy, nó vẫn sẽ là một cảnh tượng đẹp tuyệt vời khi ánh sáng từ vụ nổ có thể nhìn thấy rõ bằng mắt thường, thậm chí vào ban ngày.
Tuy các siêu tân tinh thông thường ở khoảng cách xa không nguy hiểm, vẫn có những trường hợp ngoại lệ. Một số loại siêu tân tinh phát ra lượng lớn tia X hoặc tia gamma – các loại bức xạ có khả năng phá hủy tầng ozone nghiêm trọng hơn nhiều so với các chất hóa học như CFC. Nếu Trái đất nằm trong "tia" bức xạ này, thậm chí ở khoảng cách hàng trăm năm ánh sáng, hậu quả vẫn sẽ rất đáng lo ngại.
Ngoài ra, những vụ nổ hiếm gặp như hypernova hay kilonova – mạnh gấp nhiều lần siêu tân tinh thông thường – có thể đe dọa ở khoảng cách xa hơn. Tuy nhiên, các hiện tượng này rất hiếm và thường xảy ra ở các vùng rất xa Trái đất.
Một loại "vật thể tối" có thể đã đem sự sống đến Trái đất
Một loại vật thể khó định nghĩa có thể tồn tại đông đảo hơn nhiều so với tính toán trước đây và là những chuyến tàu vũ trụ mang sự sống.
Những “sự kiện” kỳ diệu không thể bỏ lỡ trên bầu trời đêm trong năm 2025
Trong năm 2025, những người thích ngắm sao có thể mong đợi một loạt các kỳ quan thiên thể đầy phấn khích.
Khám phá mới về nguồn năng lượng khổng lồ trong các tia vũ trụ
Các tia vũ trụ năng lượng cực cao, phát ra từ môi trường thiên văn khắc nghiệt như vùng gần hố đen và sao neutron, có năng lượng vượt xa so với các hạt năng lượng xuất hiện từ Mặt trời.
Dãy núi trở thành nơi tập kết rác vũ trụ
Do nằm dưới đường bay của sân bay vũ trụ Baikonur, vùng núi Altai thường xuyên có mảnh vỡ tên lửa trút xuống sau mỗi lần phóng.
Sự thật về hành tinh thứ 3 có thể sống được của Hệ Mặt trời
Hệ Mặt trời thực ra có đến 3 hành tinh nằm trong vùng "có thể sống được", nhưng các nhà khoa học Anh vừa đưa ra một tin xấu.
Công bố phát hiện quần thể tiểu hành tinh siêu nhỏ trong Hệ Mặt trời
Nhóm nghiên cứu thiên văn tại Đại học Liège của nước này cùng các đồng nghiệp quốc tế vừa công bố phát hiện quần thể 138 tiểu hành tinh nhỏ nhất từng được ghi nhận giữa sao Hỏa và sao Mộc.
