Quy trình chụp PET CT: Khi nào thực hiện, ứng dụng trong bệnh lý nào?

Hiện nay, kỹ thuật chụp PET CT (hay CT PEP) đang ngày càng được ứng dụng rộng rãi. Chụp PET CT có ưu điểm lớn trong việc giúp phát hiện, chẩn đoán và điều trị các bệnh lý ung thư, mang đến cơ hội sống cao hơn cho người bệnh.

Bài viết được tư vấn chuyên môn Trung tâm thông tin y khoa, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP.HCM

Kỹ thuật chụp PET/CT là gì, chụp PET/CT để làm gì và vì sao kỹ thuật này được xem như hy vọng vàng của bệnh nhân ung thư? Liệu chụp CT PET có đau và nguy hiểm hay không? Chụp PET CT mất bao lâu?… Đây là những câu hỏi được nhiều người quan tâm khi nhắc đến kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh này.

Mời bạn cùng tìm hiểu những thông tin cơ bản về phương pháp chụp PET CT trong bài viết sau đây.

Chụp PET CT là gì?

Chụp PET CT (Positron Emission Tomography and Computed Tomography) hay chụp ghi hình cắt lớp positron là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh tân tiến ứng dụng các kỹ thuật y học hạt nhân, mang lại những hiệu quả ưu việt hơn phần lớn các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh phổ biến.

Cấu tạo một chiếc máy CT PET trông có rất nhiều điểm tương đồng với một chiếc máy cắt lớp vi tính (CT) hay máy cộng hưởng từ (MRI) thông thường. Điểm khác biệt nằm ở phương thức hoạt động.

Bằng việc đưa vào tĩnh mạch một chất chỉ điểm phóng xạ, hoạt chất này xuất hiện ở những khối u hoặc vị trí đang có quá trình viêm. Quá trình nhiễu xạ của hoạt chất này được buồng thu tín hiệu của máy CT PET ghi nhận lại và tái tạo thành hình ảnh. Hiện nay loại chất thường được sử dụng nhất là FDG, một loại chất có cấu trúc giống với phân tử đường glucose (nguồn dinh dưỡng chính của các tế bào). Thông qua định vị và định lượng hợp chất này, các chuyên gia dễ dàng tìm được các ổ viêm hoặc những tế bào ung thư di căn đến những nơi khó phát hiện nhất.

Chụp PET CT là một trong những phương pháp chẩn đoán hình ảnh hiệu quả.

Tại sao phải thực hiện chụp PET CT?

Trong phần lớn các bệnh lý, các phương pháp chẩn đoán hình ảnh phổ biến như cắt lớp vi tính (CT) hay chụp cộng hưởng từ (MRI) có thể đáp ứng phần lớn các chẩn đoán. Tuy nhiên PET CT scan vẫn giữ vị thế ưu việt riêng khi ứng dụng loại ảnh này được ở một số chuyên khoa sâu như sau:

1. Ứng dụng PET/CT trong ung bướu

Tế bào nào cũng sử dụng đường glucose để tạo ra năng lượng. Điều này cũng đúng ở tế bào ung thư. Tuy nhiên, với tốc độ phát triển cực nhanh của tế bào ung thư, chúng “háu ăn” đường glucose hơn tất cả các tế bào khác trong cơ thể. Chính vì thế việc đưa một chất chỉ điểm phóng xạ có cấu trúc giống glucose, như FDG (18-fluorodeoxyglucose), sẽ nhạy với các tế bào ung thư này. Từ đó chỉ điểm cho các bác sĩ biết các dòng tế bào nguy hiểm này đang ở đâu để chuẩn bị kế hoạch điều trị phù hợp.

Chụp PET vừa có thể phát hiện được khối u nguyên phát, nơi biểu hiện chính của khối ung thư, vừa rất nhạy trong việc phát hiện sự di căn của khối u này. Ngoài ra việc áp dụng CT PET có thể giúp trả lời cho các câu hỏi:

• Khối u này là lành hay ác?
• Khối u này có nguồn gốc từ đâu?
• Những cơ quan nào bị di căn?
• Hiệu quả sau điều trị ung bướu như thế nào? khỏi hoàn toàn hay tái phát tại chỗ

Chụp CT PET giúp phát hiện khối u nguyên phát và khối u di căn.

2. Ứng dụng PET/CT cho bệnh lý tim mạch

Ngoài ứng dụng thế mạnh trong các bệnh lý ung thư, ngày này việc ứng dụng PET CT còn mang lại những kế hoạch điều trị sớm hơn, dự phòng tốt hơn trong bệnh lý tim mạch. Trong đó vấn đề được quan tâm nhiều nhất đó là thiếu máu cơ tim.

Một số ứng dụng của chụp PET CT trong bệnh lý hệ tim mạch bao gồm:

• Xác định vùng cơ tim bị thiếu máu, vùng cơ tim đã chết
• Giúp tiên lượng sớm nguy cơ nhồi máu cơ tim cũng như khả năng can thiệp bằng phẫu thuật, đặt stent,…
• Đánh giá quá trình chuyển hóa mô cơ tim

Một số thế hệ sau này của PET CT đã kế thừa những ưu điểm của kỹ thuật tiền nhiệm, hiện đã và đang được ứng dụng dần ở các trung tâm tim mạch lớn như SPECT, PET-MRI,…

3. Ứng dụng PET/CT cho bệnh thần kinh

Trong các bệnh lý hệ thần kinh, PET CT có thể ứng dụng để đánh giá hệ thống mạch máu cũng như khả năng cung cấp oxy đến các mô ở não bộ, chẳng hạn như nhóm bệnh lý đột quỵ, sa sút trí tuệ, rối loạn trí nhớ, co giật, hay khối u trong não…

Một số chất dẫn truyền thần kinh cũng được dùng để định vị thông qua PET CT có thể kể đến như dopamine trong chẩn đoán bệnh Parkinson.

Khi nào nên chụp PET/CT?

CT PET không phải là một chỉ định thường xuyên ở các phòng khám hay bệnh viện. Xuất phát từ ưu điểm của mình mà phương pháp chụp PET CT được chỉ định trong một số tình huống sau:

• Khi cần đánh giá tình trạng di căn xa của khối ung thư
• Khi cần chẩn đoán chính xác tình trạng khối ung thư nguyên phát, nếu các phương tiện khác không thể cho câu trả lời phù hợp
• Khi cần khảo sát sớm bệnh lý mạch vành mạn tính, gây thiếu máu cơ tim.
• Khảo sát tình trạng thiếu oxy não, các khối u ở não..

Tùy theo bệnh lý chuyên biệt mà bác sĩ chuyên khoa sẽ tư vấn và đưa chỉ định phù hợp.

Chụp PET CT có những ưu điểm và nhược điểm riêng.

Ưu nhược điểm của kỹ thuật chụp PET CT

Bất cứ phương pháp gì cũng có ưu và khuyết điểm riêng, chụp PET CT hay CT PET cũng vậy. Người bệnh cần được biết một số ưu và nhược điểm sau đây của kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh ưu việt này:

1. Ưu điểm chụp pet ct

• Đánh giá được vừa về mặt cấu trúc, vừa về mặt chức năng của cơ thể.
• So với phẫu thuật thám sát thì ứng dụng y học hạt nhân như Scanner PET CT có thể ít hơn về chi phí điều trị, cũng như mang lại những tiên lượng tốt hơn khi can thiệp sau chụp.
• Phân biệt được khối u là lành hay ác tính với độ tin cậy rất cao
• Mang lại kết quả gần như tối ưu về khả năng xâm lấn, di căn.
• Đánh giá giai đoạn bệnh lý ung thư
• Khảo sát được tình trạng tái phát, đáp ứng điều trị của bệnh lý ung bướu, tim mạch và thần kinh,…
• Chẩn đoán sớm bệnh lý thiếu máu hệ tim mạch

2. Nhược điểm chụp pet ct

• Nguy cơ nhiễm xạ: Việc thực hiện PET CT scan cũng mang nguy cơ chiếu xạ tương đương chụp CT thông thường. Nguyên nhân là do lượng nhiễu xạ của chất chỉ điểm rất nhỏ, không đủ để khiến cơ thể bị nhiễm, nên lượng tia hấp thụ vào cơ thể bạn tương đương với phim CT. Lượng tia này sẽ thanh lọc dần và không gây tác dụng xấu.
• Tăng đường huyết: Việc dùng PDG khiến đường huyết của người bệnh kém ổn định trong lúc thực hiện, tuy nhiên có thể kiểm soát tốt được nhược điểm này
• Không gian hẹp: Quá trình thực hiện cần nằm trong buồng kín khá lâu, nên có thể mang lại cảm giác khó chịu cho người bệnh.

Quy trình chụp PET CT hay CT PEP như thế nào?

1. Chuẩn bị gì trước khi chụp PET

Sau khi được tư vấn và chỉ định thực hiện chụp PET CT, người bệnh cần lưu ý một số điều như sau:(2)

• Trước khi chụp 4 giờ, người bệnh cần nhịn ăn.
• Có thể dùng nước uống trước khi thực hiện 2 giờ đồng hồ. Nên sử dụng loại nước không màu không có hương vị, tốt nhất là nước lọc. Nên uống nhiều nước, khoảng tầm 0.5-1 lít nước trước khi chụp.
• Các thuốc kê theo toa bác sĩ có thể dùng bình thường. Tuy nhiên bệnh nhân tiểu đường đã và đang dùng Metformin thì cần tham khảo ý kiến bác sĩ, vì bạn có thể phải ngừng thuốc trong vòng 48 giờ trước khi thực hiện PET CT.

Chuẩn bị người bệnh trước khi chụp PET CT là rất quan trọng.

• Chọn loại quần áo rộng thoáng, không có dây kéo hoặc kim loại. Bạn có thể sẽ được yêu cầu dùng đồ của bệnh viện trong trường hợp cần thiết.
• Kim loại là một trong những vật gây nhiễu ảnh và sai lệch kết quả, vì thế những vật dụng như tư trang, điện thoại, vật dụng cá nhân đên ở ngoài phòng chụp hoặc ở nhà. Bạn có thể đeo máy trợ thính, răng giả,… và thiết bị y khoa, tuy nhiên nên thông báo trước với bác sĩ để mang lại kết quả tối ưu nhất.
• Hãy để lịch trình của mình thoải mái, vì một buổi chụp PET có thể kéo dài từ 40-60 phút.

Một số tình huống mà bạn cần trao đổi với bác sĩ trước khi thực hiện chụp CT PET:

• Bạn đang có thai, nghi ngờ có thai hoặc đang cho con bú
• Khi bạn đang điều trị bệnh lý đái tháo đường
• Một số thuốc bạn đang dùng
• Tình trạng dị ứng với thuốc, thực phẩm, phấn hoa,… nhất là tình trạng dị ứng với thuốc cản quang hay chất chỉ điểm mà trước đó bạn đã gặp phải

2. Thực hiện chụp PET CT

Trước khi bắt đầu chụp, bác sĩ sẽ yêu cầu người bệnh nằm lên băng ca nghỉ ngơi, đánh giá lại một số tiền căn được lưu ý phía trên, sau đó sẽ tiến hành tiêm chất chỉ điểm phóng xạ vào tĩnh mạch ở tay.

Tùy vào mỗi người bệnh mà lượng thuốc tiêm vào cần khoảng 30-60 phút để khuếch tán khắp nơi trong cơ thể và cũng là thời gian cần thiết để các tế bào “tiêu thụ” chất chỉ điểm phóng xạ. Trong khoảng thời gian này, người bệnh cần nằm nghỉ ngơi yên tĩnh, tránh phải cử động hay trò chuyện.(4)

Trong một số tình huống cần thiết, bác sĩ sẽ yêu cầu bạn uống dung dịch cản quang. Việc này giúp phân biệt đường tiêu hóa với những cấu trúc khác. Tuy nhiên đây không phải là một bước thường hay thực hiện.

Sau khoảng thời gian khuếch tán, bạn sẽ được đưa vào buồng PET CT scanner để bắt đầu chụp. Thời gian chụp trong buồng máy dao động khoảng từ 20-30 phút tùy thuộc vào mục tiêu cần đánh giá của bác sĩ là một cơ quan hay toàn thân.

Đối với nhóm bệnh lý tim mạch, thời gian thực hiện có thể sẽ dài hơn từ 2-3 giờ đồng hồ. Vì người bệnh cần chụp PET 2 lần trước và sau khi can thiệp nhằm khảo sát vùng cơ tim bị thiếu máu trước và sau khi điều trị.

Quy trình thực hiện chụp PET CT an toàn nhưng không quá phức tạp.

3. Sau khi chụp PET CT cần lưu ý gì?

Nếu như không có thêm yêu cầu nào khác, người bệnh hoàn toàn có thể về và sinh hoạt bình thường sau khi thực hiện chụp PET.

Một lượng rất nhỏ chất chỉ điểm còn tồn đọng trong cơ thể người bệnh, và sẽ được lọc qua nước tiểu và phân. Do vậy bạn cần lưu ý phải uống thật nhiều nước sau khi chụp để cơ thể mau thanh lọc lượng chất chỉ điểm phóng xạ đã tiêm.

Câu hỏi thường gặp về chụp PET

1. Sự khác biệt giữa chụp PET CT và chụp CT?

PET CT và chụp cắt lớp vi tính về cấu tạo và máy móc có phần giống nhau, cũng bao gồm một buồng chụp, máy phát và thu nhận tia X. Tuy nhiên kỹ thuật chụp thì khác nhau. PET CT tương đương với 2 kỹ thuật vừa chụp CT vừa kèm theo có dùng chất chỉ điểm phóng xạ positron (Positron Emission Tomography) để xác định vị trí.

Về mặt chức năng, kỹ thuật CT chỉ cho bác sĩ thấy về mặt cấu trúc các cơ quan trong cơ thể, qua đó cũng có thể quan sát được khối u khi chúng ở một kích thước nhất định. Trái lại PET CT có thể thấy những khối u ở kích thước nhỏ hơn, các nốt di căn xa mà kỹ thuật CT không phát hiện. Đồng thời việc định lượng mật độ của chất chỉ điểm còn cho phép gợi ý một khối u là lành hay ác.

2. Chụp PET CT có hại không?

Một số nguy cơ khi thực hiện PET CT scan bao gồm:

• Phơi nhiễm phóng xạ: các nghiên cứu trong nhiều năm đổ lại đây đều kết luận rằng, hàm lượng phóng xạ còn tồn dư trong người sau khi người bệnh thực hiện chụp CT hay PET CT không gây ra bất lợi cho sức khỏe. Nói riêng với PET, lượng chỉ điểm phóng xạ còn tồn dư rất nhỏ và thường được thanh thải trong vòng vài ngày sau chụp, nên cũng không phải là vấn đề lo ngại với người bệnh.
• Dị ứng: Bất kỳ một chế phẩm hay thực phẩm nào cũng có thể gây dị ứng, chất chỉ điểm cũng có thể gây ra tác dụng như vậy. Tuy nhiên số ca ghi nhận có dị ứng với chỉ điểm phóng xạ (PDG) cực kỳ hiếm.

3. Chụp PET CT có phải cách ly không?

Do lượng phóng xạ còn tồn dư trong cơ thể người bệnh không cao, và hoàn toàn được thanh thải sau một vài ngày. Nên người bệnh không cần phải cách ly sau khi chụp CT PET.

4. Khi nào có kết quả chụp PET?

Thông thường kết quả chụp CT PET sẽ có trong vòng 2-5 ngày sau khi chụp. Bác sĩ sẽ có lịch hẹn tái khám cho người bệnh vào ngày nhận kết quả, để có thể thảo luận về những phương án điều trị tiếp theo.

Chụp PET CT bao nhiêu tiền?

Nhìn chung, chi phí chụp PET CT tương đối cao. Chi phí cho mỗi lần chụp có thể dao động trong khoảng từ 20.000.000 – 25.000.000 VNĐ. Tùy theo cơ sở y tế mà chi phí này có thể thay đổi. Chẳng hạn như khi người bệnh chụp PET CT tại các bệnh viện lớn, có thiết bị máy móc hiện đại thì chi phí thực hiện sẽ cao hơn.

Chụp PET CT ở đâu tốt?

Khi chụp PET CT, người bệnh nên lựa chọn các bệnh viện hoặc cơ sở y tế uy tín, đặc biệt là các bệnh viện lớn chuyên điều trị ung thư, để quá trình chụp được diễn ra nhanh chóng và thuận lợi hơn, không để lại tác dụng phụ đối với người bệnh.

Chụp PET CT được đánh giá là một kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh tân tiến, mang đến hiệu quả cao trong chẩn đoán nhiều bệnh lý nghiêm trọng. Vì thế, biện pháp này ngày càng được ứng dụng nhiều hơn và được kỳ vọng trở thành phương pháp chẩn đoán bệnh lý phổ biến trong tương lai. Nếu người bệnh được chỉ định chụp PET CT, hãy thả lỏng, không lo lắng và phối hợp với kỹ thuật viên trong phòng chụp để có kết quả chụp tốt nhất.

• Lợi ích từ phương pháp nhịn ăn gián đoạn 5:2
• Sau khi ăn no nên nằm, ngồi hay vận động? PGS dinh dưỡng phân tích lợi - hại, chỉ ra việc nên làm sau ăn!
• Bánh mì gói trong giấy báo "tưởng không hại nhưng hại không tưởng"